پرسمان 60: آیا مادر امام رضا (علیه السّلام) اهل فرانسه بود؟!!!
حوزه علمیّه قم: سیّد حسین شفیعی دارابی
بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. شب گذشته یکی از اعضاء محترم تلگرام وزین «دارابکلا دیار همدلی» پس از بارگذاری کلی‍پی (که در آن، از اهل فرانسه بودن مادر امام رضا علیه السّلام سخن به میان آماده بود) چنین نوشت: «از روحانیون گروه لطفا صحت داشتن یا نداشتن این کلیپ را بیان کنند لطفا!!!!»؛ اینجانب به عنوان عضو کوچکی از نهاد مقدّس و خوش آوازه روحانیت دارابکلائی مقیم قم، در جهت پاسخ مثبت دادن به فراخوان این دوست عزیز، نکاتی را در راستای مطلب فوق یاد آور می شوم:
1- در متون تاریخی، برای مادر امام رضا (علیه السّلام)، نام ها و القاب فراوانی ذکر شده است؛ همچون: «أَرْوی، تُکْتَمْ، خَیْزُران، سَکَنْ، سَکینَهْ، سَمّان، سَمانَهْ، شَقراء (= زن سرخ و سپید)، صَقَر(= مرغ شکاری از باز و غیره)، کَلیمَهْ و نجمه؛ البته بعد از تولد امام رضا (علیه السّلام)، از سوی امام کاظم (علیه السّلام) به لقب وکنیة «طاهِرَهْ» و «اُمُّ الْبَنین» مفتخر گردید ؛
2- نام «نجمه»، معروفترین نام این با نوی بزرگوار می باشد؛ در فرازی از حدیث معروف به «لوح و صحیفة حضرت فاطمه سلام الله علیها» آمده است: «ابوالحسن علی بن موسی الرضا، اُمُّه جاریة و اسمها نجمة» ؛
3- آنچه در خصوص حضرت «نجمه» ثبت و ضبط شده، چنین است: «خیزران المرسیة؛ سکن النّوبیه؛ سکینة النّوبیة؛ شقراء النّوبیه ؛
پسوند «المرسیة» و «النوبیة» می تواند قرینة دیگری بر غیر بومی بودن این بانوی گرامی باشد؛ آقای دکتر علی قائمی در این باره می نویسد:
الف- گفته اند که او، امّ ولد (کنیز) و از اهالی نوبه (کشور مغرب) بود؛
ب- برخی، او را از اهالی «مارسی» – بندر جنوبی فرانسه – خوانده و مرسیه (مارسیه) بدان خاطر نامیده شده است؛
ج- «یاقوت حموی» (جغرافی‌دان و تاریخ نویس مشهور قرن هفتم هجری قمری)، «مرسی» را از شهرهای جزیرة «سیسیل» (= بزرگ‌ترین جزیره ایتالیا در دریای مدیترانه) ذکر می کند و او را از اهالی آن شهر می داند.
4- حقایق بسیار مثبت نهفته در تاریخ زندگی «نجمه» خاتون، حکایت از این دارد که دست سرنوشت، زندگی جدیدی را برای این خانم رقم زده است؛ در واقع، زادگاه معنوی او، کشور پهناور اسلامی و نسب و حسب وی، عفّت و ایمان است؛ چرا که بعد از سپری کردن دوران کودکی و بردگی در سرزمین اسلامی؛ زندگی دنیوی و اخروی اش با عرشیان و ملکوتیان پیوند می خورد؛ در روایت علی بن میثم می خوانیم: «اِشْتَرَتْ حَمیدَةٌ ... جارِیَةً مُوَلَّدَةً وَ اِسْمُها تُکْتَمْ(= نجمه)...» واژة «مُوَلَّدَة» به این معنا می باشد: زنی که در بین مردم عرب زبان به دنیا آمده، با فرزندان آنان بزرگ شده و به آداب آنها تربیت یافته است.
5- با ملاحظه مجموعه آنچه که ذکر نمودیم، می توان گفت: در مورد نژاد و زادگاه «نجمه» خاتون، سه احتمال وجود دارد:
الف- اهل آفریقای شمالی (= کشور مغرب) و از نژاد «نوبیّه» ؛
ب- اهل اروپا و از شهر«مرسی» (از شهرهای جزیرة «سیسیل» ایتالیا) ؛
ج- اهل اروپا و از شهر«مارسی» فرانسه .
(قم: حوزه علمیه قم/ سید حسین شفیعی دارابی/ شب سه شنبه 5/ 11/ 1395ش = 25 ربیع الثانی 1438ق).