پرسمان (2)
سنّ عایشه به وقت ازدواج با رسول اکرم (صلوات الله علیه و آله)
بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. یکی از محورهای مهمّ در حوزة زندگی پیامبر اسلام (صلوات الله علیه و آله)، مسئلة ازدواج آن بزرگوار با «عایشه» (دختر ابابکر) می باشد؛ از دیر باز، شاهد طرح پرسشهائی متنوّع از سوی مسلمانان و غیر مسلمانان پیرامون این بخش از زندگی نبیّ اکرم (صلوات الله علیه و آله) بوده و می باشیم.
نکتة شایان توجّه اینکه: نفس طرح پرسش پیرامون این مسئله، تلاشی مطلوب محسوب می شود؛ ولی متأسّفانه برخی از اشخاص و احزاب معاند با مکتب اسلام، به جای آنکه در پی کشف حقیقت باشند، سعی فراوان دارند تا با وارونه جلوه دادن واقعیّات تاریخی و با تمسّک به پاره ای از اخبار و روایات غیر معتبر و ضعیف، از مسئلة مورد اشاره بر علیه شخصیّت والای نبوی استفاده کنند؛ و از این طریق، به تضعیف منزلت آن حضرت در نزد مؤمنان به پردازند.
به هرحال، از جمله پرسشهای مطرح پیرامون مسئلة ازدواج رسول گرامی اسلام (صلوات الله علیه و آله) با «عایشه» این است: «میگویند: تو کتاب بحارالأنوار گفته : پیامبر با عایشه که شش ساله بوده است، ازدواج کرده است؛ خوب چرا پیامبر با عایشه که شیش سالش بود ازدواج کرد؟؛ میگویند: عایشه داشت با عروسک بازی می کرد بعدش پیامبر وی را می بره به خونش حتی عایشه به بلوغ نرسیده بود»؟!!
پاسخ:
بی تردید، فضای محدود این نوشته، مانع از ذکر پاسخ تفصیلی به پرسش طرح شده می باشد؛ بدینجهت به نقل پاسخ اجمالی در پرتو دو محور ذیل بسنده می شود:
محور اوّل: زمان واقعة ازدواج نبوی با عایشه
قبل از مشخّص نمودن سنّ عائشه به هنگام ازدواج با پیامبر(صلوات الله علیه و آله)، شایسته است: بپردازیم تاریخ وقوع این ازدواج را مشخّص کنیم تا بعد نتیجه بگیریم که عائشه در آن زمان، چند سال داشت؟
درباره تاریخ این ازدواج دیدگاه های زیادی مطرح شده است که ما به اختصار سه قول مشهور اهل سنت را ذکر می کنیم:
الف) در صحیح بخاری (یکی از شش کتاب حدیثی معروف و معتبر اهل سنّت)، ج3، ص3606، ح3606 از عائشه نقل شده است: «... رسول خدا سه سال بعد از خدیجه با من ازدواج کرد...»
طبق این حدیث با توجه به این که خدیجه (س) در سال ده بعثت از دنیا رفته است پس زمان ازدواج رسول خدا با عائشه یا سیزده بعثت و یا اول هجری است.
ب) ذهبی (یکی از دانشوران معروف اهل سنّت در حوزة حدیث و تاریخ)، در کتاب تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ج3، ص288 می گوید: «سُوده (دختر زمعه بن قیس بن عبد شمس القرشیه و یکی از همسران رسول اسلام صلوات الله علیه و آله)، در سال آخر خلافت عمر از دنیا رفت، او چهار سال تنها همسر رسول خدا بود هیچ زنی و هیچ کنیزی در آن چهارسال با سُوده در این امر شریک نبود سپس رسول خدا با عائشه ازدواج کرد»
بر حسب این قول، عائشه در سال اول یا دوم هجری (چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده) با آن حضرت ازدواج کرده است.
ج) بلاذری (دانشمند معروف اهل سنّت در حوزة رجال و نسب شناسی) در کتاب مشهور و 5 جلدی «آسناب الأشراف، ج1، ص181 و نیز عده ای دیگر از بزرگان اهل سنت بر این اعتقاد هستند که «رسول خدا بعد از خدیجه چندماه قبل از هجرت با سُوده بنت زمعه، ازدواج کرد و او نخستین همسری بود که رسول خدا در مدینه با او همبستر شد».
نتیجة سخن اینکه: پس بنا برنظرات مورخان و علمای عامه سال، ازدواج پیامبر (ص) با عایشه بین سال اول تا سوم هجرت است.
محور دوّم: سنّ عائشه به هنگام ازدواج با پیامبر (صلوات الله علیه و آله)
یکی از تحریفهای بزرگی که در تاریخ اسلام توسط حکومت بنی امیه و برخی از مورخان دنیاپرست و متعصب اهل سنت انجام گرفت، مسئله سن عائشه به هنگام ازدواج با پیامبراکرم (صلوات الله علیه و آله) است.مشهور بین علمای اهل سنت و برخی از علمای تشیع این است که عائشه هنگام عقد ازدواج با پیامبر(صلوات الله علیه و آله) شش ساله و هنگامی که نُه ساله بوده به خانه آن حضرت رفته است» (ابن سعد، طبقات الکبری، ج8، ص39؛ طبری، تاریخ الرّسل و الملوک (= تاریخ طبری)، ج2، ص413؛ مجلسی، بحار الانوار علامه جلد 22 ص202 خط 11)؛ امّا با دلایل مختلفی می توان گفت: به هیچوجه، سنّ یاد شده برای ازدواج عایشه با رسول اکرم (صلوات الله علیه و آله) با واقعیّات سازگاری ندارد؛ و خلاف حقیقت است؛ در این نوشته به بیان دو دلیل اکتفاء می شود:
الف) قاطع ترین برهان و مستندترین دلیل (که مورد اختلاف هیچ مورخی نیست) برای اثبات سن عائشه، مقایسه سنّ وی با خواهرش «اسما» است. طبق نقل بزرگان اهل تسنن، اسماء ده سال از عائشه بزرگتر بوده است و در سال اول هجری بیست و هفت سال داشته است. و همچنین در سال هفتاد و سه هجری از دنیا رفته است در حالی که صد ساله بوده است.
ابونعیم اصفهانی در معرفه الصحابه، ج6، ص3253می نویسد: «اسما دختر ابوبکر از جانب پدر خواهر عائشه و از او بزرگتر بود، اسماء بیست و هفت سال قبل از تاریخ (هجرت) به دنیا آمد»
به شهادت این منبع و چندین منبع حدیثی و تاریخی دیگر اهل سنّت، اگر عائشه از خواهرش اسماء ده سال کوچک است و خواهرش اسما در سال 73هـ فوت کرده است پس عائشه هنگام اول هجرت 17 ساله بوده و خواهرش 27 ساله، بدین صورت عائشه در هنگام ازدواج با پیامبر (صلوات الله علیه و آله) (= یک یا دوّم هجری که قبلاً منابع آن ذکر شد) تقریباً هفده یا هیجده ساله بوده است؛
ب- طبری در تاریخ الامم و الملوک، ج4، ص50 آورده است: «ابوبکر صدیق دارای چهار فرزند بود که همه آنها را در دوره جاهلیت به دنیا آمده بودند».
خوب اگر عائشه قبل از بعثت به دنیا آمده باشد (ولو یک سال) با احتساب 13 سال بعثت و یکی، دو سال بعد از هجرت، عائشه حداقل هنگام ازدواج با پیامبر(صلوات الله علیه و آله) حداقل باید پانزده یا شانزده ساله بوده باشد و اگر فرض کنیم که سه یا چهار سال قبل از بعثت به دنیا آمده باشد باز هم چنین به نظر می آید که عائشه در سن هفده یا هیجده سالگی با پیامبر(صلوات الله علیه و آله) ازدواج کرده است.
نکتة پایانی اینکه: عالم بزرگوار معاصر شیعی؛ یعنی علّامه سیّد جعفر مرتضی العاملی در رسالۀ مجزا به نام «کتاب حدیث الإفک» ثابت نموده بود که عائشه در وقت ازدواج حدود هیجده سال سن داشته است؛ جدیداً نیز تاریخدان مشهور عربستان سعودی، «استاد سهیله زین العابدین حماد» اعلان کرد که: «بنابر محاسبات تاریخی سن عائشه دختر ابی بکر10 سال کوچکتر از خواهرش اسماء بوده لذا بنابر قول ترجیحی او در سن 19 سالگی با حضرت محمد (صلوات الله علیه و آله) ازدواج کرده است» (خبرگزاری العربیه، 18 سپتامپر 2008). (حوزة علمیّة قم/ سیّد حسین شفیعی دارابی/ ساعت 15/ 1 بامداد شب دوشنبه: 17/ 3/ 1395ش= 30 ماه شعبان 1437ق.)