موضوع: حکم ازدواج با زنان زانیه و مشرکه
بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. خوانندگان ارجمند سلام علیکم. طلوع ماه پرفضیلت رمضان بر همة مهمانان ارجمند الهی در این ماه بزرگ به ویژه بر شما گرامیان مبارک باد. پرسشی که دراین نوشته به پاسخ از آن مبادرت می ورزیم، پرسشی است پیرامون حکم ازدواج با زنان آلوده دامن (= زانیه) و مشرکه؛ قبل از طرح پرسش مربوطه و پاسخ به آن، ذکر مقدّمة کوتاهی را سود مند میدانم؛ و آن اینکه: از منظر آموزه های دینی به ویژه آموزه های اسلام، مسئلة ازدواج، امری بسیار مهمّ و دارای جایگاهی بسیار والا می باشد؛ بدین جهت است که می بینیم: برای تحقّق آن، آداب و شرایطی خاصّ مطرح است؛ بخشی از این آداب ناظر به این است که ازدواج با برخی از مردان و زنان، غیر مشروع می باشد؛ اینست که در آیة 3 سورة شریفة «نور» میخواینم: «الزَّانی لا یَنْکِحُ إِلاَّ زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لا یَنْکِحُها إِلاَّ زانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ» : «مرد زناکار جز با زن آلوده دامان یا مشرک و بى ایمان ازدواج نمىکند، همانگونه که زن آلوده دامان جز با مرد زانى یا مشرک پیمان همسرى نمىبندد»؛ طبق گفتة جمعی از مفسّران، این آیة شریفه، حکایت از این دارد که ازدواج با مردان مشرک و نیز زنان مشرکه، و همچنین ازدواج بامردان زانی و زنان زانیه، حرام و غیر مشروع می باشد؛ پیرامون این آیة مبارکه، پرسشهائی قابل طرح می باشد؛ از جمله:
دانشجوی ارجمند دارابکلائی ( م –چ) پرسیده است: اوّلا: «منظور از مشرک در این آیه چیست؟؛ آیا به معنی غیر مسلمان است؟؛ ثانیا: اگر فرد توبه کند، حکم تغییر می کند؛ با توجّه به اینکه، ملاک حال فعلی افراد است؟.
پاسخ از این دو پرسش آویختة به هم را، در قالب نکات ذیل بازگو می کنم:
نکتة اوّل:
سیاق و ساختار ظاهری آیة مذکور، سیاق و صبغة خبری است و نه انشائی؛ همین موجب شد که در جهت تبیین مراد از آن، شاهد بروز دو دیدگاه از سوی مفسّران باشیم؛ جمع اندکی بر این باورند که سیاق خبری آیه دلیل بر این است که این آیه ناظر به بیان حکم شرعی نمی باشد؛ بلکه حاکی از بیان یک واقعیّت خارجی است؛ و آن اینکه : آلودگان همیشه دنبال آلودگان مىروند، و همجنس با همجنس پرواز مىکند، اما افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگیها و انتخاب همسران آلوده نمىدهند، و آن را بر خویشتن تحریم مىکنند، شاهد این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت" جمله خبریه" بیان شده؛ ولى گروه دیگر معتقدند که این جمله بیان یک حکم شرعى و الهى است مخصوصا مىخواهد مسلمانان را از ازدواج با افراد زناکار باز دارد، چرا که بیماریهاى اخلاقى همچون بیماریهاى جسمى غالبا واگیردار است؛ و از این گذشته این کار یک نوع ننگ و عار براى افراد پاک محسوب مىشود.بعلاوه فرزندانى که در چنین دامانهاى لکهدار یا مشکوکى پرورش مىیابند سر نوشت مبهمى دارند.روى این جهات اسلام این کار را منع کرده است. (نک: ناصر مکارم شیرازی، تفسیرنمونه،ج14،ص: 362)؛
نکتة دوّم:
برای ترجیح دیدگاه دوّم، شواهد و متعدّی قابل ذکر می باشد؛ از جمله:
الف- فراز پایانی آیه و جمله «وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ»؛ که در آن تعبیر به تحریم شده است؛
ب- روایات فراوانى است که از پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) و سایر پیشوایان معصوم (علیهم السّلام) در جهت تبیین شأن نزول این آیه وارد شده اند؛ که مفاد آن را به صورت یک حکم تفسیر کردهاند؛ از باب نمونه:
1- بعضى از مفسران بزرگ (طبرسی در مجمع البیان و قرطبى" در تفسیر خود ذیل همین آیه)، در شان نزول آیه چنین نوشتهاند: "مردى از مسلمانان از پیامبر ص اجازه خواست که با" ام مهزول"- زنى که در عصر جاهلیت به آلودگى معروف بود و حتى پرچمى براى شناسایى بر در خانه خود نصب کرده بود!- ازدواج کند، آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت"
2- در حدیث دیگرى نیز از امام باقر و امام صادق (علیهما السّلام) مىخوانیم:" این آیه در مورد مردان و زنانى است که در عصر رسول خدا ص آلوده زنا بودند، خداوند مسلمانان را از ازدواج با آنها نهى کرد، و هم اکنون نیز مردم مشمول این حکمند هر کس مشهور به این عمل شود، و حد الهى به او جارى گردد، با او ازدواج نکنید تا توبهاش ثابت شود" (طرسی،مجمع البیان" ذیل آیه مورد بحث)؛
نکتة سوّم:
بی هیچ تردیدی، مقصود از «مشرک» و «مشرکه»، مردان و زنان غیر مسلمان می باشد؛این نشان می دهد که گناه" زنا" همطراز گناه" شرک" است، چرا که در بعضى از روایات نیز وارد شده که" شخص زناکار" در آن لحظهاى که مرتکب این عمل مىشود، مؤمن نیست...» (کلینی، اصول کافى، ج دوم صفحه 26؛ طبق نقل نور الثقلین ج 3 ص 571)؛
نکتة چهارم:
طبق روایات وارده (نک: شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه ج 14 ص 335)، تحریم ازدواج با زانى و زانیه، مقید به مردان و زنانى شده است که مشهور به این عمل بوده و توبه نکردهاند، بنا بر این اگر مشهور به این عمل نباشند، یا از اعمال گذشته خود کنارهگیرى کرده و تصمیم بر پاکى و عفت گرفته، و اثر توبه خود را نیز عملا نشان دادهاند، ازدواج با آنها شرعا بى مانع است؛ زیرا در اینصورت، عنوان" زانى" و" زانیه" بر آنها صدق نمىکند، حالتى بوده است که زائل شده (اقتباس از تفسیرنمونه، ج14، ص 367) (حوزةعلمیّةقم/ سیّدحسین شفیعی دارابی/ ساعت30/ بامداد شب سه شنبه: 17/ 3/ 1395ش= اوّل ماهرمضان 1437ق).