زیبائیهای ماه رمضان (1)
مهمانی پروردگار (قسمت دوّم)
بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. خوانندگان ارجمند و دوستان خوب خدا، سلام علیکم؛ او را سپاسی فراوان که توفیقمان داد تا بار دیگر به ندای دعوت مهمانیش در ماه مبارک رمضان لبّیک بگوئیم؛ و اوّلین روز روزه داریمان را با خوشی و خرّمی به پایان بریم، و در آستانة آغاز دوّمین روز از این ماه شریف قرار گیریم. در نوشتة پیشین، به صورت فشرده ازحتمیّت مهمانی ما در ماه جاوید رمضان و فضیلت آن سخن گفتم؛ اکنون به بیانی کوتاه از مهمترین ثمرة این مهمانی بسیار ارجمند یاد می کنم. دوستان عزیز، بی هیچ تردیدی، این مهمانی بزرگ، ثمرات مادّی و معنوی فراوانی را در دنیا و آخرت در پی دارد؛ متأسّفانه غالب ما انسان ها، از درک آنها، عاجز و یا دست کم از آنهاغافلیم. اینجانب، ضمن ایمان و اعتراف به تعدّد و تنوّع آثاراین مهمانی بزرگ، با الهام ازآیات و روایات و گفتار برخی از ارباب سیر و سلوک می گویم: مهمترین و برترین ثمرة این مهمانی، عبارت است از تقرّب به پروردگار کریم و قرب الهی؛ در خلال متون دینی، مباحث فراونی در این راستا مطرح است؛ که در این نوشته، به ذکر چند نکته بسنده می نمایم:
نکتة اوّل: امکان تقرّب به پروردگار: به نظر چنین میآید: اوّلین سؤالی که در حوزة تقرّب به پروردگار مطرح است این است که آیا ما انسان ها می توانیم به ساحت قدسی پروردگار نزدیک شویم؟؛ در پاسخ می گویم: از آیات و روایات بیشماری چنین بر می آید که این تقرّب، امری ممکن و شدنی است؛ از باب نمونه:
• پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) : خداوند مى فرماید: «مَنِ اقتَرَبَ إلَیَّ شِبرا اقتَرَبتُ إلَیهِ ذِراعا ، و مَنِ اقتَرَبَ إلَیَّ ذِراعا اقتَرَبتُ إلَیهِ باعا، و مَن أتانی یَمشی أتَیتُهُ هَروَلَةً» : «هر که یک وجب به من نزدیک شود، یک گز به او نزدیک مى شوم و هر که یک گز به من نزدیک شود، یک رَش (فاصله دو دست وقتى که از هم باز شوند) به او نزدیک مى شوم و هر که به سوى من قدم زنان بیاید، به سویش شتابان مى روم» (متّقی هندی، کنز العمّال، ش 1133)؛
• امام على (علیه السّلام) به محضر ربوبی چنین عرضه میداشت: «إلهی هَبْ لی کمالَ الانقِطاعِ إلَیکَ، و أنِرْ أبصارَ قُلوبِنا بضِیاءِ نَظَرِها إلَیکَ، حتّى تَخرِقَ أبصارُ القُلوبِ حُجُبَ النورِ ، فَتَصِلَ إلى مَعدِنِ العَظَمَةِ» : «الهى! نعمتِ بریدنِ کامل از همه و رویکردن کامل به خودت را به من ارزانى دار و دیدگان دلهاى ما را به نور نگاهشان به تو، روشن گردان، تا دیدگان دلها، پرده هاى نور را بدَرَند و به معدن عظمت و بزرگى بپیوندند» (فرازی از مناجات شعبانیه)؛
• امام زین العابدین (علیه السلام) ـ نیز در ضمن دعائی چنین عرضه میدارد: «اللّهُمّ اجعَلنی مِن الذینَ جَدُّوا فی قَصدِکَ فلم یَنکُلُوا، و سَلَکوا الطَّریقَ إلَیکَ فلم یَعدِلوا، و اعتَمَدُوا علَیکَ فی الوُصولِ حتّى وَصَلُوا» : «خدایا! مرا از کسانى قرار ده که در راه راستِ منتهى به تو کوشیدند و عقب ننشستند و راه رسیدن به تو را پیمودند و از آن منحرف نشدند و براى رسیدنْ به تو تکیه کردند، تا آن که رسیدند» (مجلسی، بحار الأنوار : 94/156/22)؛
نکته دوّم: دستگیری خداوند از تلاشگران در عرصة تقرّب الهی: در روایتی از قول پیامبر (صلوات الله علیه و آله) میخوانیم که خداوند فرمود: «... مَنِ اقتَرَبَ إلَیَّ شِبرا اقتَرَبتُ إلَیهِ ذِراعا، و مَنِ اقتَرَبَ إلَیَّ ذِراعا اقتَرَبتُ إلَیهِ باعا، و مَن أتانی یَمشی أتَیتُهُ هَروَلَةً» : «... هر که یک وجب به من نزدیک شود، یک گز (گام) به او نزدیک مى شوم و هر که یک گز به من نزدیک شود، یک رَش (فاصله دو دست وقتى که از هم باز شوند) به او نزدیک مى شوم و هر که به سوى من قدم زنان بیاید، به سویش شتابان مى روم» (مجلسی، بحار الأنوار : 78/380/4)؛
نکتة سوّم: مهمترین عامل مؤثّر در تقرّب به پروردگار: در خلال آیات و روایات، از امور فراوانی به عنوان عامل تقرّب به پروردگار یاد شده است؛ امّا مهمترین، و کارآمدترین آنها عبارت است از انجام واجبات و اتیان مستحبّات؛ در روایتی از امیر مؤمنان (علیه السّلام) میخوانیم: «المُتَقرِّبُ بأداءِ الفَرائضِ و النَّوافِلِ مُتَضاعَفُ الأرباحِ» : «کسى که با گزاردن واجبات و مستحبات خود را [به خدا] نزدیک کند، دو چندان سود برد» (آمدی،غرر الحکم : 2056)؛
نکتة چهارم: بی هیچ تردیدی، روزه از جملة مهمترین عوامل مؤثّر در تقرّب الهی است؛ زیرا این عمل مقدّس، یکی از والاترین مصداق واجب الهی است؛ اینست که در روایتی آمده است: فُضیل بن یسار از حضرت ابی جعفر امام محمّد باقر(علیه السّلام) نقل می نماید که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: خدای متعال فرمود: « الصَّوْمُ لی و اَنا اَجْزی به [اَنا اُجْزی به][مجلسی، بحارالانوار، ج 93، ص 256، باب 30، فصل الصوم) : «خداوند تبارک و تعالی فرمود: روزه برای من است و من جزا می دهم [یا جزا داده می شوم به آن، یعنی جزای روزه منم».
حضرت استاد آیت الله جوادی آملی، در کتاب حکمت عبادات، در توضیح این حدیث شریف چنین نگاشته است: «این که فرمود: روزه مال من است، خصوصیتی را می‌رساند که قابل ملاحظه و دقت است. گاهی انسان از سحر تا افطار امساک می‌کند؛ این یک درجه روزه‌داری است؛ تلاشی است که حداکثر در قیامت نسوزد یا وارد بهشت بشود؛ بهشتی که "جنّاتٌ تجری منْ تحتها الأنهار[آل عمران، آیة 15.]"؛ اما به آن بهشت که "فادْخلی فی عبادی * وادْخلی جنّتی"[ فجر، آیه29 ـ 30] راهش نمی‌دهند. یعنی روزه، ضمن اینکه حکم و ادبی خاص دارد، حکمتی هم دارد که آن لقا و محبت خداست. این حدیث در انسان شوق ایجاد می‌کند تا عاشق شود. انسان تا مشتاق نباشد، تلاش نمی‌کند و تا تلاش نکند، نمی‌رسد. وقتی روزه مال خدا بود، خدا هم شخصاً جزای روزه‌دار را بر عهده گرفته است.
مرحوم مولی محمّد تقی مجلسی (قدّس‌سرّه) که گذشته از مقام شامخ فقاهت در بسیاری از معارف اسلامی و علوم عقلی نیز اهل نظر بوده است، می‌گوید: خدای سبحان به این معنا اکتفا نکرد که بفرماید: "الصوم لى". فرمود: "أنا أجزى به". ضمیر متکلم وحده را قبل از فعل ذکر کرده و با ذکر کلمه‌ی "أنا" خودش را مطرح می‌کند که: روزه مال من است و من هستم که جزای روزه‌دار را می‌دهم[روضة المتقین، ج 3، ص 225].
نکتة پایانی: اگر روزه دار، با رعایت آداب ظاهری و باطنی روزه به انجام این فریضة بزرگ اقدام ورزد، به جائی می رسد که خداوند، بوی دهن وی را دوست می دارد؛ امام صادق علیه‌السلام در این‌باره فرمود: «خداوند به حضرت موسی (علیه‌السلام) وحی فرستاد که چرا با من مناجات نمیکنی؟ عرض کرد: خدایا! روزه دارم و در حال روزه، دهان، خیلی معطر نیست. خداوند فرمود: ای موسی! بوی دهان روزه‌دار نزد من، از مشک خوشبوتر است» (محمدتقی مجلسی، روضة المتقین، شرح من لایحضره الفقیه، ج۳، ص ۲۲۹)
در سخنی دیگر ازامام صادق (علیه‌السلام) نیز میخوانیم: «اگر کسی در روز گرمی روزه بگیرد و تشنه شود، خدای سبحان هزار فرشته را موکل می‌کند تا چهره او را مسح کنند و تا هنگام افطار به او بشارت دهند و هنگام افطار، خداوند میفرماید: «ما اطیب ریحک و روحک! یا ملائکتی اشهدوا انی غفرت له» : «عجب عطری و چه بوی خوبی داری! ای فرشتگان من! شاهد باشید که او را آمرزیدم.» (همان).
پروردگارا؛ درنیمة شب دوّمین شب از ماه رمضان سال جاری از درگاهت مسئلت می نمایم: همة سحرخیزان در این شبهای پاک و نورانی را از متقرّبان درگاه خودت قرار بده؛ و همگان را از همة آنچه که سبب محرومیّتشان از قرار گرفتن در حلقة متقّربان می گردد دور گردان. آمین یا ربّ العالمین. (حوزة علمیّة قم/ سیّد حسین شفیعی دارابی/ ساعت 30/ 2بامداد شب چهار شنبه: 19/ 3/ 1395ش= دوّم ماه رمضان 1437ق).