زیبائیهای ماه رمضان (3)

زیبائیهای ماه رمضان (3)

نزول کتب آسمانی

بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. یکی از برترین زیبائیهای ماه پرفضیلت رمضان این است که نه تنها ظرف نزول قرآن کریم است، بلکه ظرف نزول کتب آسمانی دیگر نیز می باشد. در پرتو این زیبائی ارجمند این ماه بزرگ معنوی، سخن های فراونی شایستة  درج است که اینجانب ناچارا به ثبت و ذکر نکات چهارگانة ذیل بسنده می نمایم:

نکتة اوّل: تعداد کتب آسمانی:

در قرآن مجید آیاتی است که بیانگر نزول صحیفه بر تعدادی از انبیاء الهی می باشند؛ از باب نمونه:

·       «إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الأولَی * صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی» : «قطعاً در صحیفه های گذشته این [معنی] هست؛ صحیفه های ابراهیم و موسی» (أعلی، آیات: 18ـ 19)؛

·       «وَ قالُوا لَوْ لا یَأْتینا بِآیَةٍ مِنْ رَبِّهِ أَ وَ لَمْ تَأْتِهِمْ بَیِّنَةُ ما فِی الصُّحُفِ الْأُولى‏ أَ وَ لَمْ تَأْتِهِمْ بَیِّنَةُ ما فِی الصُّحُفِ الْأُولی» (طه : 133) : «و گفتند: چرا (پیامبر) نشانه‏اى از سوى پروردگارش براى ما نمى‏آورد؟ آیا نشانه روشنى که در کتاب‏هاى پیشین بود براى آنان نیامد؟»؛

·       «رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ یَتْلُوا صُحُفاً مُطَهَّرَةً» : (بینة : 2) : «پیامبرى که از سوى خدا باشد، و صحیفه‏هاى پاک و پاکیزه‏اى را بر ما بخواند"

مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر نفیس «المیزان» می فرماید: «کلمه صُحُفْ جمع صَحیفَه است و آن به معنای هر چیزیست که در آن می نویسند (از قبیل کاغذ و لوح های سنگی و فلزی و امثال آن) و در کلام خدا نیز به اجزائی از کتب آسمانی، «صُحُفْ» اطلاق شده است» (طباطبائی، المیزان، ترجمه سیّد محمّدباقر موسوی همدانی،ج20، ص776)؛

نکتة شایان توجّه اینکه: گاه دیده می شود که نام کتاب نوح (علیه السّلام) را «صُحُفْ» می گویند در حالیکه چنین چیزی حقیقت ندارد؛ تعبیر «صُحُفْ» درباره نام کتاب آسمانی حضرت ابراهیم (علیه السّلام» نیز شهرت دارد ولی باز هم نام اختصاصی آن کتاب نیست چنانکه در قرآن از کتاب موسی (علیه السّلام) و به بخش هایی از تورات نیز با نام «صُحُفْ» یاد شده است (نک: قصص القرآن، جزایری)؛

 نتیجة سخن اینکه: صحف نام اختصاصی کتاب ابراهیم و نوح (علیهما السّلام) نیست، بلکه صحف به معنی «لوح ها»، به کتابهای آسمانی دیگر نیز گفته شده است؛ همانگونه که در آیة «إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی» (أعلی، آیات: 18ـ 19)، واژة «صُحُفْ» به کتابهای تمام پیامبران اطلاق گردیده است؛ و در آیة «رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ یَتْلُوا صُحُفاً مُطَهَّرَةً» (بینة : 2)؛ از قرآن نیز به نام «صُحُفْ» یاد شده است.

نکتة دوّم: تعداد صُحُف آسمانی

در مورد تعداد صحیفه ها و اینکه به کدام یک از پیامبران صحیفه نازل شده است، میان علما اختلاف نظر وجود دارد. اما در مجموع در این مورد سه نظریه در بین علما مشهور است که عبارت اند از:

الف- تعداد 100 صحیفه نازل شده است که 60 صحیفه به حضرت شیث(علیه السّلام)، 30 صحیفه به حضرت ابراهیم(علیه السّلام) و 10 صحیفه دیگر ـ قبل از نزول تورات ـ بر حضرت موسی(علیه السّلام) نازل شده است.

ب- تعداد 100 صحیفه نازل شده است؛ 50 صحیفه به حضرت شیث(علیه السّلام)، 30 صحیفه به حضرت ادریس(علیه السّلام) و 20 صحیفه دیگر به طور مساوی به حضرت ابراهیم و موسی(علیهمالسّلام) نازل شده اند.

ج- تعداد 110 صحیفه نازل شده است، 50 صحیفه به حضرت شیث (علیه السّلام)، 30 صحیفه به حضرت ادریس(علیه السْلام)، 20 صحیفه به حضرت ابراهیم (علیه السّلام) و در مورد 10 صحیفه دیگر اختلاف است که برخی می گویند به حضرت آدم (علیه السّلام) و برخی می گویند به حضرت موسی(علیه السّلام) نازل شده اند. اما قول محققانه این است که بدون اینکه صحیفه ها را منحصر در تعدادی خاص نمود، همان گونه که در قرآن به طور مطلق ذکر شده اند، اجمالاً به آن ها معتقد بود و اعتراف نمود که خداوند چنین صحیفه هایی را نازل فرموده است (نک: نامه جامعه - خرداد و تیر ماه سال 1393 شماره 110 - زمان و کیفیت نزول کتب آسمانی).

بنابر نقل علّامة طباطبائی: «امام صادق (علیه السّلام) فرموده است : «تمامی  صحف نزد ما محفوظ است» (طباطبائی، المیزان، ج20، ص ۶۳۸)

نکتة سوّم: زمان نزول کتب آسمانی

اگرچه در مورد زمان نزول تک تک کتب آسمانی، روایت و دلیلی در اختیار نیست؛ ولی در روایاتی، از ماه رمضان به عنوان ظرف نزول برخی از انها یاد شده است؛ از باب نمونه: 

·       علامه مجلسی (ره) از سید بن طاوس روایت می کند که در صحف حضرت ادریس (علیه السّلام) دیدم که ثلث آخر شب جمعه ۲۷ ماه رمضان حق تعالی کتابی به لغت سریانی در بیست و یک ورق بر حضرت آدم (علیه السّلام) نازل گردانید و آن اول کتابی است که خداوند از آسمان به زمین فرو فرستاد تا بندگان خود را بدین وسیله هدایت و ارشاد فرماید (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد آخر)؛

·       از واثلة بن اسقع روایت شده است که پیامبراکرم (صلوات الله علیه و آله) فرمود: «صحف حضرت ابراهیم (علیه السّلام) در نخستین شب ماه رمضان نازل گردید» (ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج3، ص 11)؛

·       بنا به نقل ابن کثیر، کتاب شریف «زبور» در دوازدهم ماه مبارک رمضان بر «داوود نبی(علیه السّلام)» نازل شد. (ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 2، ص 92)؛

·       کتاب مقدس«تورات» در ششم ماه مبارک رمضان بر حضرت موسی(علیه السّلام)، پیامبر رهایی بخش بنی اسرائیل از جور و ستم فرعونیان، نازل شد.  (ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 2، ص 92 و ج3، ص 11؛یعقوبی،  تاریخ الیعقوبی، ج2، ص 34.]؛

·       بنا به نقلی  نویسنده «وقایع الایام»، نزول کتاب آسمانی «انجیل» بر حضرت عیسی بن مریم(علیه السّلام) در روز سوم ماه رمضان واقع گردید. [یحیی نوری، اسلام و عقاید و آرای بشری یا جاهلیت و اسلام، مجمع معارف اسلامی، ص 452.]؛ ولی ابن کثیر در یک روایت، نزولش را سیزدهم [ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 2، ص445.] و در روایتی دیگر در روز هیجدهم ماه رمضان دانسته است. [همان، ص 448]؛

·       براساس مفاد صریح آیة «انا انزلناه فی لیله القدر» قرآن کریم نیز در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است (قدر ، آیة 1).

البتّه در مورد نزول آن اقوال متعددی وجود دارد که می بایست در مجالی دیگری به آن پرداخت؛ اکنون تنها به ذکر یک نکته بسنده می شود؛ و آن اینکه: اگرچه آغاز نزول قرآن کریم در 27 رجب (هم زمان با بعثت پیامبر ختمی مرتبت صلوات الله علیه و آله) بوده و با نزول 5 آیه اولیه سوره مبارکه علق بشارت نبوت به آن حضرت داده شد، اما بنا بر نظر علامه طباطبایی(ره) نزول قرآن در شب قدر ماه مبارک رمضان، نزول دفعی بوده است. بنابراین ماه مبارک رمضان، آغازگر نزول (تدریجی)قرآن کریم به پیامبر(صلوات الله علیه و آله)  نبوده است، بلکه آغاز نزول تدریجی آن محسوب می شود؛ حضرت امام صادق(علیه السّلام) می فرماید: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم (صلوات الله علیه و اله) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد.»( ر.ک: کلینی، کافی، ج 2، ص 628.)

نکتة چهارم: کیفیت نزول کتب آسمانی

محققان اسلامی به اتفاق نظر می‌گویند که کتاب‌های آسمانی پیغمبران گذشته، به‌طور دفعی و یکباره بر آنها نازل ‌شده است. اگرچه سیوطی می‌نویسد : یکی از علماء معاصر ما مخالف با این رأی و عقیده است، لیکن خود او موافق عقیده جمهور علماء بوده و می نویسد: کتب انبیاء گذشته یکباره بر آنها نازل شده است؛ وی پس از نقل آیة:«وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُۆَادَکَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلًا» (فرقان، 32) ؛ به نقل از ابن عباس روایت آورده است: یهود یا مشرکان از پیغمبر سئوال کردند چرا قرآن مانند تورات یکباره نازل نگردید؟ درپاسخ به این اعتراض، قرآن صریحاً آنرا رد نمی‌کند، بلکه در این مورد سکوت نموده، و صرفاً به بیان نزول تدریجی قرآن می‌پردازد، و چنانکه آیه فوق‌الذکر بیان می‌کند: خداوند متعال در پاسخ با آنها فرمود: ما قرآن را به تدریج فرو فرستادیم تا قلب تو را استوار نگاهداریم، و این خود تأیید ضمنی نزول دفعی کتب آسمانی انبیاء سلف می‌باشد. اگر کتب آسمانی انبیاء گذشته تدریجاً نازل شده بود ، لازم بود قرآن در پاسخ به اعتراض یهودیان بگوید: نزول تدریجی قرآن، مانند روشی است که در مورد نزول دیگر کتب آسمانی اعمال شده است ، ولی قرآن در بیان این جهت، ساکت است، در حالیکه قرآن معمولاً به اعتراض های نابجا و سئوال های بی مورد پاسخ صریح می‌دهد چنانکه به اعتراض مردم در مورد پیغمبر(صلی الله علیه وآله) پاسخ صریح می‌دهد که گفته بودند:«…مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ»(فرقان، 7) این چه فرستاده‏اى است که طعام مى‏خورد و در بازارها راه مى‏رود؟! (در صورتى که رسول باید فرشته باشد، حدّ اقل) چرا به سوى او فرشته‏اى فرستاده نشده تا همراه او بیم‏دهنده (و مۆید رسالت او) باشد؟!

خداوند متعال در پاسخ به این اعتراض می‌گوید: «وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ» (فرقان،20: «و ما پیش از تو از فرستادگان خود نفرستادیم مگر اینکه آنها هم طعام مى‏خوردند و در بازارها راه مى‏رفتند» یا در آیه «أَبعَثَ اللهُ بَشَرأ رِسولاً» (بنی اسرائیل 94: آیا خداوند، بشری را بعنوان فرستاده خود مبعوث کرد؟)

 (نک: جلال الدّین سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ج 1 ص 73 و...).

نکتة پایانی:پروردگارا، در این نیمه شب ملتمسانه از درگاهت میخواهم: حال که ما را لایق دانستی که به مهمانی خودت در ماه نزول کتب آسمانیت راه دهی، توفیقی عطا فرما تا ضمن آشنائی بیشتر با مجموعة آموزه های بلند مندرج در آنها؛ به ویژه آموزه های قرآن کریم، عامل و پای بند به آنها در همة عرصه های زندگی فردی و اجتماعیمان باشیم؛ و زندگیمان به گونه ای سپری نشود که در پیشگاه خودت و انبیاء بزرگوارت در سرای قیامت سرافکنده گردیم. آمین یاربّ العالمین. (حوزة علمیّة قم/ سیّد حسین شفیعی دارابی/ ساعت 45/ 2 بامداد شب پنجشنبه: 20/ 3/ 1395ش= سوّم ماه رمضان 1437ق).