پرسمان 15: واکاوی دلایل ازدواج های متعدد پیامبر اسلام» (صلوات الله و سلامه علیه و آله) (قسمت دوّم)
بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. آقای «ت-آ» سلام علیک. ضمن عذر خواهی از جنابعالی و همه دوستان خوبتان به جهت تأخیر غیر عمدی پیش آمده در نگارش و ارسال قسمت دوّم از عنوان «واکاوی دلایل ازدواج های متعدد پیامبر اسلام» (صلوات الله و سلامه علیه و آله)، بر این نکته تأکید می ورزم : در عرصه مجازی، ذکر پاسخ تفصیلی از پرسش مورد اشاره و مشابه آن، امری غیرممکن محسوب می شود؛ بدین جهت اعلان میدارم: مهمترین عوامل و اهداف مؤثّر در شکل گیری ازدواج های متعدّد در زندگی آن بزرگوار، عبارتند از:
الف ـ اهداف تبلیغی و سیاسی
یکی از اهداف ازدواج های پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه و آله) سیاسی ـ تبلیغی بود؛ یعنی با ازدواج، موقعیتش در بین قبایل مستحکم گردد و بر نفوذ سیاسی و اجتماعیش افزوده شود و از این راه برای رشد و گسترش اسلام استفاده نماید. حضرت بخاطر دستیابی بر موقعیت های بهتر اجتماعی و سیاسی، تبلیغ دین خدا و استحکام آن پیوند با قبایل بزرگ عرب و جلوگیری از کارشکنی های آنان، حفظ سیاست داخلی و ایجاد زمینه مساعد برای مسلمان شدن قبایل عرب، به برخی ازدواج ها رو آورد. در راستای این اهداف، پیامبر با عایشه دختر ابوبکر از قبیله بزرگ «تیم»، با حفصه دختر عمر از قبیله بزرگ «عَدِیّ» با اُمّ حبیبه دختر ابوسفیان از قبیله نامدار بنی امیه، اُمّ سلمه از بنی مخزوم، سوده از بنی اسد، میمونه از بنی هلال و صفیّه از بنی اسرائیل پیوند زناشویی برقرار نمود. ازدواج، مهم ترین پیوند و میثاق اجتماعی است، به ویژه در آن فرهنگ تأثیر بسیاری از خود بجا گذارد.
در آن محیطی که به تعبیر «ابن خلدون» جنگ و خونریزی و غارتگری جزو خصلت ثانوی آنان شده بود، بهترین عامل بازدارنده از جنگ ها و عامل وحدت و الفت، پیوند زناشویی بود به همین جهت پیامبر با قبایل بزرگ قریش، به ویژه با قبایلی که بیش از دیگران با پیامبر دشمن بودند مانند بنی امیه و بنی اسرائیل، ازدواج نمود. اما با قبایل انصار که از سوی آنان هیچ خطری احساس نمی شد و آنان نسبت به پیامبر دشمنی نداشتند، ازدواج نکرد. گیورگیو نویسنده مسیحی می نویسد: محمد (صلوات الله و سلامه علیه و آله) اُمّ حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان شود و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد در نتیجه پیامبر با خاندان بنی امیه و هند زن ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود خویشاوند شد و اُمّ حبیبه عامل بسیار مؤثّری برای تبلیغ اسلام در خانواده های مکه شد.
ب ـ اهداف تربیتی
تربیت عملی برای نگهداری و حمایت از یتیمان و ضعیفان، از اهداف دیگر ازدواج های پیامبر بوده است. آیات قرآن به طرق مختلف مردم را به دستگیری و حمایت از بیچارگان، درماندگان و یتیمان فرا می خواند. پیامبر نیز در موقعیت های مختلف و زمان های مناسب مردم را به این کار خداپسندانه ترغیب می کرد.
مردان مسلمان را تشویق کرد زنان بیوه و بی سرپرست و یتیم دار را به فراخور حالشان با پیوند زناشویی به خانه های خویش ببرند و به زیر چتر حمایتی خویش در آورند. پیامبر با ازدواج با اینگونه زنان، الگوی عملی پسندیده ای برای مسلمان شد.
پس از «جنگ احد» و حوادثی مانند «رجیع» و «بئرمعونه» که عده زیادی از مردان مسلمان به شهادت رسیدند، پیامبر با ازدواج با چند زن بیوه از آنان و یتیمانشان حمایت کرد زنانی همچون ام سلمه، زینب بنت خزیمه، حفصه دختر عمر، اُمّ حبیبه از این جمله می باشند.
ج ـ آزادی کنیزان و بردگان
رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه و آله) از شیوه های خوب و پسندیده گوناگونی برای رهایی و کرامت بخشیدن به اسیران و بردگان استفاده می کرد که یکی از آنها، ازدواج بود.
«جُویرِیّه» و «صفیّه» هر دو کنیز بودند، پیامبر این دو را آزاد کرد، سپس با آنان ازدواج نمود، تا بدین وسیله به مسلمانان آموزش دهد که می توان با کنیز ازدواج نمود، یعنی اول می بایست او را آزاد کرد، سپس شریک زندگی خود قرار داد.
د ـ تکریم جایگاه زنان
برخی از زنانی که مسلمان شده بودند و به جهت مرگ، شهادت و یا ارتداد شوهر، بی سرپرست می شدند، زندگی برای آنان بسیار مشکل بود و در وضع بسیار آشفته ای بسر می بردند، اینان نه به تنهایی می توانستند به زندگی ادامه دهند و نه اینکه به دامن بستگان مشرک خویش برگردند. ام حبیبه، دختر ابوسفیان که همراه شوهرش به حبشه هجرت کرد و در آنجا بی سرپرست شد، نه می توانست در آنجا بماند و نه به مکه نزد پدرش برگردد.
پیامبر وقتی از مشکل وی باخبر شد پیکی برای نجاشی پادشاه حبشه فرستاد و از او خواست ام حبیبه را به عقد پیامبر در آورد. این ازدواج باعث شد وی از بی سرپرستی نجات پیدا کند و به دامن بستگان مشرک خویش نغلتد.
هـ ـ بطلان سنت های جاهلی و نادرست
محیط عصر پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه و آله)، و سایه افکندن بعضی خرافات جاهلی نیز می طلبید که آن حضرت با سر پنجه تدبیر از جمله ازدواج، به تبدیل محیط جاهلی بپردازد.
ازدواج پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه و آله) با زینب بنت جَحْش با هدف از بین بردن دو سنت غلط جاهلی، یعنی سنت پسرخواندگی و احکام مربوط به آن و دیگری ازدواج با همسر مطلقه غلام آزاد شده، تحقق یافت. در جاهلیت پسر خوانده، احکام پسر را داشت یعنی ارث می برد و زنش محرم بود اما اسلام این احکام را باطل کرده و میان پسر و پسرخوانده فرق گذاشته است.(حوزه علمیه قم/ سیّد حسین شفیعی دارابی؛ ساعت 35/10 شب چهار شنبه 8/ 7/ 1395ش = 27 ذی الحجه الحرام 1437ق).