پرسمان 61: آیا «فارِس» نام امام زمان (علیه السّلام) است؟
حوزه علمیه قم: سیّد حسین شفیعی دارابی
بنام پروردگار علیم و دوستدار طالبان علم و آگاهی. سرکارخانم «ز- ا»؛ دانشجوی ارجمند دانشگاه مجازی المصطفی (صلوات الله علیه و آله) سلام علیکم؛ طلوع آخرین شب جمعه از ماه پرفضیلت ربیع الثانی بر همگان مبارک باد؛ امیدوارم دعاء و ثنای تمامی بندگان الهی در این لحظات خوش معنوی مورد اجابت درگاهش قرارگیرد. ان شاء الله.
سرکار خانم «ز- ا» (دانشجوی ایرانی مقیم لاهه هلند) در پرسش اخیر خود اینگونه نگاشتی: «ببخشید استاد سؤالی از خدمت شما داشتم؛ آیا «فارِسْ» از ألقاب امام زمان (علیه السّلام) میباشد؟؛ آیا نام مناسب برای فرزند میباشد؟
در پاسخ از پرسش جنابعالی، نکاتی را یادآور می شوم:
1- حسّاسیت جنابعالی در مورد انتخاب نام نیک برای فرزند خویش، بسیار قابل تقدیر و تحسین می باشد؛ و مورد سفارش اهلبیت (علیهم السّلام) بوده است؛ در متون روائی آمده است:
• «مردی خدمت رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) رسید و پرسید، حق فرزندم بر گردن من چیست؟ آن بزرگوار فرمود : نام نیکو بر او گذاری، و ادب (به وی) بیاموزی؛ و او را در جای خوبی قرار دهی (؛ یعنی نام نیک، تربیت صحیح و شغل مناسبی برای او انتخاب کنی) (رضی الدّین طبرسی، مکارم اخلاق، صفحه 220)؛
• حضرت علی (علیه السّلام) می فرماید: «سُمُّوا أولادکم قبل اَن یولدوا فان لم تدروا أذکر أم انثی فسمّوهم بالأسماء الّتی تکون للذّکر و الأنثی، فإن أسقطکم إذا لقوکم یوم القیامة و لم تسمّوهم یقول السّقط لأبیه: ألاّ سمّیتنی، و قد سمّی رسول الله صلی الله علیه و آله محسنا قبل أن یولد.(کلینی، فروع کافی، ج 6؛ باب الأسماء و الکنی، ص 21) : «فرزندان خود را قبل از اینکه به دنیا بیایند نامگذاری کنید، و اگر نمی دانید که مولود، پسر است یا دختر، او را به اسمی نامگذاری کنید که هم برای پسر مناسب است و هم برای دختر اگر بچّه به صورت سقط از مادر جدا شود، روز قیامت به پدر خود می گوید: «چرا برای من نامی را انتخاب نکردی»، و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای فرزندش نام محسن را قبل از تولّد، انتخاب کرد»؛
• امام رضا (علیه السّلام) می فرمایند: «اِستَحسِنُوا اَسماءَکُم، فَاِنَکُّم تَدعُونَ بِها یَومَ القِیامَةِ قُم یا فُلانُ بنُ فُلان اِلی نُورِکَ. قُم یا فلانُ بنُ فلانٍ لا نُورَلَکَ» : «نام های خود را نیکو گردانید،در روز قیامت با همان نام خطاب می شوید که ای فرزند فلان، برخیز و به سوی نور خود گام بردار و ای فلان فرزند فلان ! برخیز که نوری نداری».(ابن فهد حلى اسدى، عُدَّةُ الدّاعی- ص78)
2- یکی از اقدامات خوب فرهنگی نبیّ مکرّم اسلام (صلوات الله علیه و آله)، ترویج نامهای نیک در جامعه، و تغییر نامهای زشت اشخاص و غیره بوده است؛ در روایتی می خوانیم: امام باقر (علیه السّلام) از پدرانش نقل میکند که فرمودند : «رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نامهای زشت مردان و شهرها را تغییر میداد» (شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه جلد 15 صفحه124)؛
3- کلمه «فارِس» به کسر حرف «را» و بروزن «فاعِل»، در زبان عربی و نیز در زبان فارسی، اسم صفت است؛ و جمع آن، «فُرْسان» و «فَوارِسْ» می باشد؛ دانشوران لغوی معانی متعددی را برای آن ذکر نموده اند؛ از جمله: اسب‌سوار، سوار بر اسب، دلیر جنگ‌جو، و جنگاور»؛
4- در طول تاریخ، افراد زیادی نامشان «فارِسْ» (به کسر «را») بوده است؛ با تتبّعی که انجام داده ام، به این نتیجه دست یافتم که به احتمال قوی، اوّلین فردیکه «فارِسْ» نامیده شد، کسی جز یکی از نوادگان حضرت نوح (علیه السّلام)؛ یعنی «فارس ابن ماسوربن سام بن نوح» نمی باشد؛
5- در میان اصحاب ائمّه (علیهم السّلام) و دانشوران مسلمان (أعمْ از ایرانی و غیر ایرانی)، افراد سرشناسی بوده اند که نامشان «فارِسْ» بوده است؛ از جمله:
الف- «فارِسِ ابن احمدبن موسی بن عمران»؛ معروف به «ابوالفتح الحُمَّصی»؛ مؤلف کتاب «المنشاء فی القراآت الثمان» که در سال 401 هَق در مصر درگذشت (رجوع شود به حُسْن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهرة، ص 227)؛
ب- «فارِسِ ابن حاتم بن ماهویه قزوینی»؛ که از اصحاب امام دهم (علیه السّلام) بود؛ ولی وی بواسطه اظهارغُلُوّ و فساد، مورد لعن و طرد امام (علیه السّلام) قرار گرفت و بدعابت گردید و جعفر پسر دوم آن امام بزرگوار، به تبرئه و تزکیه او پرداخته بود. و خود «فارس بن حاتم» با گروهی دیگر دور جعفر را گرفته و پس از امام یازدهم در پی این بودند که اورا جانشین آن حضرت نمایند؛
ج- ابن فارس ابوالحسن یا ابوالحسین احمدبن فارس بن زکریابن محمدبن حبیب الرازی اللغوی . در اقسام علوم؛ خاصه در لغت امام بود و کتاب مجمل او در لغت عرب با همه اختصار حاوی فوائد جَمّه (=بسیار) است . او اصلاً از مردم ری بود و به...» (لغت نامه دهخدا)؛
6- در دوره معاصر، برخی از چهره های ادبی وعلمی نیز، نامشان «فارِسْ» می باشد؛ از باب نمونه: «فارسُ الشَّدیاق» (معروف به «احمد فارس الشدیاق») نام یکی از بزرگترین ادبای متأخر لبنان است که صاحب تألیفات بسیار در دستور، لغت ، صرف و نحو، معانی و بیان و بدیع زبان عرب، و نوشته هایی در نحو زبان انگلیسی و دستور زبان فرانسوی نگاشته است. همچنین کتابی از اشعار و نوادر شاعران گرد آورده و رسالات و مقالات دیگر هم دارد (رجوع شود به «قاموس الاعلام ترکی»)؛
7- تعبیر ترکیب اضافی «فارِسِ عرب»؛ یکی از القاب زیبای امیرمؤمنان (علیه السلام) محسوب می شود؛ که مورّخان و محدثان، در باب القاب دیگر آن بزرگوار، از این تعبیر ترکیبی نیز به عنوان یکی از القاب شریفه اش، یاد می نمایند (نک: ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۲۷۸ – ۲۹۰)؛
8- با تتبّع فراوانی که صورت پذیرفت، مشخّص گردید که، در هیچ یک از کتب حدیثی و تاریخی معتبریکه در بردارنده نامها، اوصاف، و القاب امام زمان (علیه السّلام) هستند، از تعبیر وصفی «فارِسْ»، به عنوان لقب آن بزرگوار یاد نشده است؛
9- البتّه در برخی از متون نگارش یافته در باب توسّل به امام زمان (علیه السّلام)، شاهد نقل تعبیر ترکیبی «فارِسُ الحجاز» (= سوارکار حجازی) در خطاب به آن حضرت هستیم؛ از جمله:
الف- برخی به نقل از کتاب «الأمان» تألیف «سید ابن طاووس» آورده اند: به وقت متوسّل شدن به امام زمان (علیه السّلام) چنین بگوئید: «یا فارس الحجاز؛ ادرکنی ادرکنی. یا ابا صالح المهدی؛ ادرکنی ادرکنی. یا ابا الحسن؛ ادرکنی ادرکنی»؛
ب- سید مرتضی مجتهدی سیستانی (ره) در کتاب «صحیفه مهدیه» به نقل از کتاب «منتخب الختوم» (محمّدبن ابوسعید هروی) چنین آورده است: روایت شده که هر مومنی که امری از امور دنیا و آخرت بر او سخت شد این دعا را ، هفتاد مرتبه بخواند؛ یاری و کمک از طرف صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به او می رسد: « یا فارِسَ الْحِجازِ اَدْرِکنی یا اَبا صالِحُ الْمَهْدی اَدْرِکْنی یا اَبا الْقاسِمِ اَدْرِکْنی وَ لا تَدَعْنی اِنّی عاجِزٌ ذَلیلٌ»؛
10- به نظر میآید، راه مطمئن تر و بهتر این باشد که ما، نام و القاب مشهور امام زمان (علیه السّلام) و یا هر معصومی دیگر را برای فرزندان خود و یا منسوبین خویش برگزینیم؛ قطعا چنین اقدامی، موجب بهره مندی اولیاء از پاداش الهی خواهد شد. ان شاء الله. (قم: حوزه علمیه قم/ سید حسین شفیعی دارابی/ شب جمعه 8/ 11/ 1395ش = 28 ربیع الثانی 1438ق).