حوزه علمیّه قم: سیّد حسین شفیعی دارابی
بنام پروردگاری که خود «جواد» است و دوستدار اهل «جود» است. طبق نقل شیخ طوسی (ره) در کتاب «مصباح»، حضرت امام جواد (علیه السّلام) در روز دهم ماه رجب سال 195 هجری قمری در مدینه منوّره متولد شده است. فرارسیدن این حادثه جاوید، بر همه محبّان و دلدادگان به آن بزرگوار مبارک باد. در باب عظمت وجود این امام همام همین بس که قبل از زاده شدنش، در خانواده امام رضا(علیه السّلام) و در محافل شیعه، از آن بزرگوار، به عنوان مولودى پرخیر و برکت یاد مى شد. چنانکه «ابو یحیاى صنعانى» مى گوید: روزى در محضر امام رضا (علیه السّلام) بودم؛ فرزندش ابو جعفر (= جواد الأئمّه علیه السّلام) را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود: «این مولودى است که براى شیعیان ما، با برکت تر از او زاده نشده است».(شیخ مفید، الارشاد، قم مکتبه بصیرتى، ص 319)
نکته شایان توجّه اینکه:از دیر باز، این پرسش مطرح شده است که : چرا در میان ائمه (علیهم السّلام) از امام جواد (علیه السّلام) به «مولود پر خیر و برکت» تعبیر می شود؟.
در طول تاریخ، محقّقان بسیاری کوشیدند تا پاسخگوی این پرسش کلیدی باشند. محقّق خوش قریحه و توانمند حوزوی (؛ یعنی جناب آقای مهدی پیشوائی) از جمله کسانی است که در این راستا، تلاشی بسیار ستودنی داشته است. وی در کتاب پر آوازه خود (= سیره پیشوایان)، سعی نمود تا با ارائه تبیینی درست از شرایط سخت زندگی امام رضا (علیه السّلام)، پاسخگوی پرسش مذکور باشد؛ در بخشی از نوشته این پژوهشگر مؤفّق حوزوی در عرصه مباحث تاریخی، چنین آمده است:
شاید در بدو نظر تصور شود که مقصود از حدیث مذکور این است که امام جواد (علیه السّلام) از همه امامان قبلى براى شیعیان، با برکت تر بوده است، در حالى که چنین مطلبى قابل قبول نیست، بلکه بررسى موضوع و ملاحظه شواهد و قرائن، نشان مى دهد که ظاهراً مقصود از این حدیث این است که تولد حضرت جواد در شرائطى صورت گرفت که خیر و برکت خاصّى براى شیعیان به ارمغان آورد، بدین معنا که عصر امام رضا (علیه السّلام) عصر ویژه اى بوده و حضرت در تعیین جانشین خود و معرفى امام بعدى، با مشکلاتى روبرو بوده که در عصر امامان قبلى، بى سابقه بوده است؛ زیرا از یک سو پس از شهادت امام کاظم (علیه السّلام) گروهى که به «واقفیّه» معروف شدند، براساس انگیزه هاى مادى، امامت حضرت رضا (علیه السّلام) را انکار کردند و از سوى دیگر امام رضا (علیه السّلام) تا حدود چهل و هفت سالگى داراى فرزند نشده بود و چون احادیث رسیده از پیامبر حاکى بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر آنان از نسل امام حسین (علیه السّلام) خواهند بود، فقدان فرزند براى امام رضا (علیه السّلام)، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زیر سؤال مى برد و واقفیه این موضوع را دستاویز قرار داده و امامت حضرت رضا(علیه السّلام) را انکار مى کردند. گواه این معنا، اعتراض «حسین بن قیاما واسطى» به امام هشتم در این مورد، و پاسخ آن حضرت است. «ابن قیاما» که از سران «واقفیه» بوده است، طى نامه اى به امام رضا (علیه السّلام) او را متهم به عقیمى کرد و نوشت: «چگونه ممکن است امام باشى در صورتى که فرزندى ندارى؟»!
امام در پاسخ نوشت: از کجا مى دانى که من داراى فرزندى نخواهم بود، سوگند به خدا بیش از چند روز نمى گذرد که خداوند پسرى به من عطا مى کند که حق را از باطل جدا مى کند.(کلینى، اصول کافى، تهران، مکتبه الصدوق، 1381 ه.ق، ج 1، ص 320؛ و...).
آری، با ولادت امام جواد (علیه السّلام) دردهم ما رجب سال سال 195 هجری قمری در مدینه، تمام بافته های سران «واقفیّه» و دیگر معاندان امامت امام هشتم (علیه السّلام) و همه منکران اصل امامت، از دست رفت؛ و شیعیان از وضعیّت حیرت و سردرگمی در امر امامت بیرون آمده اند.
قطعا یکی از برکات وجودی امام جواد (علیه السّلام)، سخنان گهربار برجای مانده از آن بزرگوار در دل متون روائی است؛ پس چه خوب است، با رصد کردن آنها، و برقراری انس بیشتر با آنها، ره توشه ای را از آنها برگیریم؛ بدین جهت، فراز پایانی این نوشته کوتاه را، به ذکر سه روایت کوتاه از آن حضرت،آراسته می نمایم؛ به امید آنکه توفیق بهره جوئی از آنها، رفیق راهمان گردد. ان شاء الله.
1- «ثَلاثُ خِصال تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةُ: الاْنْصافُ فِی الْمُعاشَرَةِ، وَ الْمُواساةُ فِی الشِّدِّةِ، وَ الاْنْطِواعُ وَ الرُّجُوعُ إلی قَلْب سَلیم» (علیّ بن عیسی إِرْبِلی، کشف الغُمّه، ج 2، ص 349) : «سه خصلت جلب محبّت می کند: انصاف در معاشرت با مردم، همدردی در مشکلات آن ها، همراه و همدم شدن با معنویات»؛
2- «ثَلاثٌ مِنْ عَمَلِ الاْبْرارِ: إقامَةُ الْفَرائِض، وَاجْتِنابُ الْمَحارِم، واحْتِراسٌ مِنَ الْغَفْلَةِ فِی الدّین» (دیلمی، ارشاد القلوب، ص 160) :
«سه چیز از کارهای نیکان است: انجام واجبات الهی، ترک و دوری از گناهان، مواظبت و رعایت مسائل و احکام دین»؛
3- «ثَلاثٌ یَبْلُغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوانَ اللّهِ: کَثْرَةُ الاْسْتِغْفارِ، وَ خَفْضِ الْجْانِبِ، وَ کَثْرَةِ الصَّدَقَةَ» (علیّ بن عیسی إِرْبِلی، کشف الغُمّة، ج 2، ص 349» : «سه چیز، سبب رسیدن به رضوان خدای متعال می باشد: نسبت به گناهان و خطاها، زیاد استغفار و اظهار ندامت کردن. اهل تواضع کردن و فروتن بودن. صدقه و کارهای خیر بسیار انجام دادن».
(حوزه علمیه قم: سید حسین شفیعی دارابی/ شب شنبه 19/ 1/ 1396ش= 10 رجب 1438ق).