مشهد اردهال

مشهد اردهال

خلاصه شده از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مَشهَد اَردَهال روستایی در ۴۲ کیلومتری غرب کاشان در ایران است. این روستا در میان افراد محلی به مشهد قالی نیز مشهور است. مشهد اردهال، در همسایگی دامنهٔ شرقی «قلهٔ اردهال کاشان»[۱] که بلندترین ارتفاعات ناحیهٔ اردهال کاشان است، قرار گرفته است. در این محل بنای امامزاده سلطان علی بن امام محمد باقر علیه السلام قرار دارد که قدمت آن به سده ششم هجری قمری می‌رسد.[۲][۳]

در روایت تاریخ می‌گویند: مردم فین کاشان در سال ۱۱۳ (قمری) قاصدی را به نام عامر بن ناصر فینی به مدینه نزد امام محمد باقر علیه السلام فرستاده بودند و از او درخواست پیشوایی را داشتند. امام محمد باقر علیه السلام فرزند خود سلطانعلی برادر امام جعفر صادق علیه اسلام را رهسپار ایران و شهر کاشان کرد. امامزاده سلطانعلی به کاشان رسید و در محله فین بزرگ ساکن شد و تابستان هابه دلیل گرمی هوا به منطقه اردهال می‌رفت.

چند سالی اوضاع بدین صورت بود تا اینکه امامزاده سلطانعلی از نفوذ زیادی در بین مردم برخوردار گشت و این باعث ترس حاکم اردهال که زرین کفش نام داشت شد. وی سپاهی را برای قتل امام زاده سلطان‌علی به منطقه می‌فرستد و آن حضرت سرانجام در یک جنگ نابرابر که ۳ روز طول کشید، همراه یارانش در منطقه ییلاقی اردهال کشته می‌شود. محل دقیق کشته شدن در دربند ازناوه است که با نام " قتلگاه " در منطقه شناخته می‌شود. مردم فین پس از شنیدن خبر ، سراسیمه به طرف اردهال حرکت می‌کنند، ولی زمانی می‌رسند که وی کشته شده است، آنها حضرت را در قالی می‌پیچند و در نهر آبی که در آن نزدیکی است، شستشو می‌دهند و دفن می‌کنند. از آن زمان تاکنون همه ساله در دومین جمعه مهر ماه و با حضور هزاران نفر از مردم فین و کاشان آیین سنتی مذهبی قالیشویان برگزار می‌شود. چوب‌هایی که افراد در دومین جمعه مهر ماه هر سال به دست می‌گیرند دو روایت دارد. اول اینکه برای شستن قالی‌ها در مشهد اردهال به کار می‌رود و دوم اینکه افراد آنها را به نشانه خونخواهی به دست می‌گیرند.

***

هر ساله در هفته دوم مهر که به هفته پایان برداشت محصولات کشاورزی در بین کشاورزان معروف است از روستاهای اطراف کاشان، کشاورزان و زوار برای بزرگداشت سالگرد کشته شدن سلطانعلی ابن امام محمد باقر علیه السلام به مشهد اردهال می‌آیند و در مراسم قالیشویان شرکت می‌کنند. این مراسم تنها مراسم مذهبی در ایران است که بر اساس تقویم هجری شمسی و بر اساس سال کشاورزی برگزار می‌شود. در روایات امامان شیعه از این منطقه به وردهار نیز یاد شده است.

ابهامات و عدم وجود مستندات تاریخی

در خصوص محل دفن امامزاده و اصالت داستان کشته شدن وی در اردهال ابهامات فراوانی وجود دارد و علما و محققین مذهبی فرضیات متعددی مطرح نموده‌اند. نخستین فرضیه مبتنی بر دفن امامزاده در بغداد می‌باشد.

***

قالی‌شویان مشهد اردهال

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

آیین سنتی و مذهبی قالی شویان فین کاشان و روستای خاوه اردهال که همه ساله در دومین جمعه مهرماه در مشهد اردهال در ۴۲ کیلومتری غرب کاشان برگزار می‌شود تنها آیین مذهبی اسلامی است که به تقویم خورشیدی برپا می‌شود.[۱] در این مراسم شرکت‌کنندگان که از فین برای برگزاری این مراسم آمده‌اند در حالی که چوب‌هایی به دست دارند، قالی را به نماد شستن خون سلطان علی ابن امام محمد باقر علیه السلام در چشمه می‌شویند. این مراسم در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده و در دسامبر ۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو نیز به ثبت رسید.[۲] برخی از محققان و نویسندگان سابقه آیین قالی‌شویان را در جشن مهرگان و آیین‌های کهن ایرانی ریشه‌یابی می‌کنند.[۳][۴]

آیین قالیشویان فین کاشان و خاوه اردهال

سنت قالی شویان توسط اهالی فین و خاوه اردهال همه ساله در دومین جمعه مهرماه (نزدیکترین جمعه به ۱۱ مهرماه که سالروز کشته‌شدن سلطانعلی بن محمدباقر است) برگزار می‌گردد. در روز برگزاری مراسم اهالی روستای خاوه اردهال یکی از قالی‌های درون بنای امامزاده را به صورت لوله شده (به عنوان قالی‌ای که به هنگام شهادت در تابوت او بوده و پیکر امامزاده را در آن پیچیده بوده‌اند)، بر دوش جوانان قرار داده و بعد از برگزاری مراسم نوحه خوانی و عزاداری درون امامزاده، آن راتحویل اهالی فین می‌دهند و آنان قالی را به سوی چشمه‌ای که در حدود چند صد متری شرق بنا واقع است، می‌برند.

به دنبال این دسته، گروهی دیگر که هر یک چوبدستی بلندی را بر دست دارند، حرکت می‌کنند و با تکان دادن چوبدستی در هوا به نبردی نمادین با قاتل امامزاده می‌پردازند. قالی بر کنار چشمه به زمین می‌آید و آب چشمه را به نشانه غسل دادن امامزاده بر آن می‌افشانند و آنگاه دوباره آن را با شور و هیجان به سوی بنا بازمی‌گردانند. پیش از ورود قالی به آرامگاه، چوب بدستان با دویدن و تکان دادن چوب‌ها و فریاد و شعارهای مهیج، نبرد با قاتل امامزاده را دنبال می‌کنند. رسیدن حاملان قالی به درگاه ورودی امامزاده و سپردن آن به اهالی روستای خاوه اردهال که می‌بایست آنرا به درون ببرند، همراه با تشریفات خاصی است.

در کتابهای متعددی مانند امامزادگان معتبر، زندگانی سلطان بن علی و هلال بن علی نوشته آیت الله امامت، تاریخ کاشان نوشته عبدالرحیم کلانتر ضرابی و غیره به این مراسم اشاره شده‌است. با وجود قدمت این مراسم، برای بسیاری این آیین هنوز ناشناخته مانده است. قرار گرفتن بارگاه او در یک مسیر فرعی که مرکزیت شهری ندارد و همچنین عدم ارایه آثار علمی و تحقیقی مستند در این باره از دلایل ناشناخته ماندن سلطان علی ابن امام محمد باقر علیه السلام و مراسم قالی شویان است.[نیازمند منبع]

شرکت کنندگان و نحوه اجرای مراسم[ویرایش]

خبرگزاری ایرنا در سال ۱۳۸۴ تعداد شرکت‌کنندگان در مراسم را ۲۰۰ هزار نفر برمی‌شمارد. نحوه اجرای مراسم بدین صورت است که کلیه اهالی فین، هرکدام چوبی به دست دارند و در صحن اصلی و مرکزی بنام صحن صفا اجتماع می‌کنند و عده‌ای هم در صحن شاهزاده حسین با آداب خاصی به چوب به دستان صحن صفا می‌پیوندند و پس از روضه خوانی و سینه زنی و سخنرانی متولیان امامزاده، نمایندگان روستای خاوه اردهال قالی مقدس را به معتمدین و اهالی فین تحویل می‌دهند. کسانی که قالی را تحویل می‌گیرند، آن را از ایوان صفا به داخل صحن صفا می‌آورند و چوب دستی هایشان را در هوا تکان می‌دهند و حسین حسین گویان، قالی مقدس را در یک مسیر مشخص به سوی نهر آب شاهزاده حسین می‌برند و آن را شست و شو می‌دهند. پس از شست و شوی قالی مقدس، اهالی فین، آن را از مسیر دیگری به داخل صحن فینی‌ها آورده، با تشریفات خاصی مجدداً تحویل اهالی خاوه می‌دهند و پس از چندین بار دور زدن در اطراف صحن و سینه زنی و گفتن حسین حسین در صحن فینی‌ها، مراسم تا سال بعد خاتمه می‌پذیرد.

شست وشوی قالی فقط به وسیله اهالی چوب به دست فین و با اجتماع مردم و زوّار در کنار نهر آب تاریخی باریکرسف، در دومین جمعه مهرماه، حوالی ظهر انجام می‌شود. انجام این مراسم با تقویم مخصوص، به خاطر آن است که مراسم قالی شویان با اینکه مراسمی مذهبی است، در حقیقت رگه‌هایی از چندین آیین ملی را با خود همراه دارد.

ریشه‌های تاریخی و اسطوره‌ای[ویرایش]

بهرام بیضایی دربارهٔ آیین قالی‌شویان معتقد است که با توجه به برگزاری این مراسم در مهرگان به مدت یک هفته می‌توان نتیجه گرفت که این آیین بازمانده‌آیین نمایشی محلّی و بومی با مضمون داستان سیاوش است که طبعتا این آیین پس از اسلام تغییر شکل داده و شکل دیگری به خود گرفته است.[۵] برخی نیز معتقدند این آیین یادمانی از آیین‌های ستایش و نیایش تشتر و طلب باران بوده؛ به همین شگل گمان می‌رود که بنای امامزاده نیز در اصل یکی از نیایشگاه‌های باستانی تشتر در ایران بوده است.[۶]

در آثار دیگران[ویرایش]

جلال آل احمد در کتاب ارزیابی شتاب زده در مقاله «مهرگان در مشهد اردهال» مراسم را آن گونه خود از نزدیک شاهد بوده است تعریف می‌کند.[۷]

علی حاتمی در فیلم طوقی (۱۳۴۹) به مراسم قالی شویان اشاره می‌کند که البته در آن زمان زیر تیغ سانسور قرار می‌گیرد و حتی کلمه مشهد اردهال از دیالوگ بازیگران حذف می‌شود.

فیلم مستند «مشهد قالی» ساخته ناصر تقوایی، ۱۳۵۰.

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

امامزاده سلطان علی ابن امام محمد باقر علیه السلام

نام        علی بن محمدباقر

لقب(ها)           سلطان‌علی

زادروز  قرن اول

زادگاه   مدینه

درگذشت         ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۱۶

مدفن   ایران، مشهد اردهال

پدر      محمد باقر

مادر     ام ولد

علی ابن امام محمد باقر علیه السلام ، فرزند بلا فصل امام محمد باقر علیه السلام پنجمین امام شیعیان است. در منابع غالباً از او با عنوان سلطان علی یاد می‌شود. براساس برخی از گزارش‌های تاریخی او بنا به درخواست دوستداران اهل بیت از اهالی چهل حصاران و فین کاشان در سال ۱۱۳ هـ. ق به این منطقه هجرت نمود و مدت سه سال به امر تبلیغ و ارشاد مردم همت گماشت. علی بن محمد سرانجام در سال ۱۱۶ هـ. ق به همراه تعدادی از اهالی منطقه توسط نیروهای حکومتی در دربند ازناوه کشته شد. پیکر او در مشهد اردهال به خاک سپرده شد. مراسم قالی شویان هر سال در دومین جمعه مهرماه به یاد شهادت علی ابن امام محمد باقر علیه السلام با شور و غوغای وصف ناپذیر، همراه با عزاداری و نوحه خوانی در مشهد اردهال برگزار می‌شود.

حضرت علی ابن امام محمد باقر علیه السلام از خاندان عصمت و طهارت و فرزند امام محمد باقر علیه السلام است. شیخ مفید فرزندان امام محمد باقر علیه السلام را هفت تن می‌داند: «ابوعبدالله جعفر بن محمد و عبدالله که از ام فروه بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر بودند و ابراهیم و عبیدالله که از ام حکیم بوده و هر دو در ایام حیات پدر شان وفات کردند. علی و زینب از ام ولد بودند؛ و ام سلمه که مادرش را ام ولد دانسته است».[۱]

فرزندان[ویرایش]

مصعب زبیری می‌نویسد: «علی بن محمد (باقر) دختری به نام فاطمه داشت که مادرش ام ولد بود و موسی بن جعفر بن محمدباقر با این دختر ازدواج کرد.»[۲]

فرزند دیگری نیز از وی بوده است که احمد بن علی بن باقر نام داشت. قبر وی در اصفهان در باغ‌هایی قرار دارد که سر راه محله خواجو است.[۳]

توصیف علما[ویرایش]

صاحب ریاض العلماء می‌نویسد: «سید آجل سید علی بن مولانا امام باقر از بزرگان و اکابر فرزندان امام محمد باقر است و بیان عظمت شأنش نیازی به کلام طولانی ندارد. قبرش در حوالی کاشان و معروف به «مشهد بارکرس» است. گنبد رفیع و عظیمی دارد و جماعتی از علمای شیعه نیز در شأن او فضایلی گفته و دربارهٔ کرامات او و مشهدش حکایاتی دارند.»[۴]

هجرت به ایران[ویرایش]

درخواست مبلغ و راهنما[ویرایش]

عده‌ای از دوستداران اهل بیت از اهالی چهل حصاران و فین کاشان نامه‌ای خدمت امام باقر (علیه السلام) نوشتند، که چون ما از محضر شما دور هستیم یکی از آقازادگان خود را برای راهنمایی و تربیت ما و تعلیم احکام به جانب ما بفرستید.[۵]

آن حضرت فرزند خود، جناب علی بن محمد را با رسولان روانه کاشان کردند؛ و اسباب سفر آن حضرت را برادرش امام جعفر صادق فراهم نمودند.[۶]

استقبال مردم[ویرایش]

هنگام ورود آن حضرت، در فین حدود ۶هزار نفر برای استقبال آمدند. حضرت مدتی در جاسب و خاوه مشغول هدایت مردم بود، و بیشتر در مسجد جامع کاشان که فعلاً در کوی میدان کهنه واقع است مشغول عبادت بود و شیعیان برای ادای نماز جمعه خدمتش مشرف می‌شدند، و کرامات زیادی مشاهده می‌نمودند.[۷]

نامه نگاری[ویرایش]

آن حضرت نامه‌هایی برای پدرش به مدینه می‌فرستاد و حالات خود و شیعیان را بیان می‌فرمود، تا در سال ۱۱۴ ه خبر کشته شدن پدرش به آن حضرت رسید.[۸]

کشته شدن[ویرایش]

بعد از حدود سه سال از کشته شدن امام باقر، در سال ۱۱۶ ه، مخالفین آن حضرت را به همراه عده‌ای از دوستان و موالیان و منسوبین به وی را کشتند.

از آنجا که ۲۷ جمادی الاثنی در سال کشته شدن علی بن محمد مصادف با ۱۷ مهر ماه شمسی بوده، هر سال به مناسبت سالگرد آن حضرت در جمعه دوم مهرماه مراسم قالی شویان همراه با عزاداری با شکوهی کنار قبر وی برگزار می‌شود.[۹]

محل دفن[ویرایش]

در محل دفن وی اختلاف آرائی وجود دارد. عده‌ای محل دفن وی را در مشهد اردهال (مشهد قالی) در ۴۰ کیلومتری غرب کاشان و در مسیر کاشان دلیجان می‌دانند.[۱۰][۱۱] حتی کاربرد مشهد برای مقبره وی سابقه طولانی دارد و در کتاب نقض از آنجا با واژه مشهد یاد شده است.[۱۰]

وصایا[ویرایش]

وقتی حضرت در لحظه‌های آخر عمرشان، چشم گشود، خود را در کنار خواجه ملک شاه دید و فرمود:

«ای دوست موافق! وصیتی چند دارم، باید به وصایای من عمل کنی:

برادرم و نور دیده‌ام (سلطان محمود) از ترس دشمنان در خانه عبدالکریم بارکرسی پنهان شده است. کوشش کن او را به مردم چهل حصاران و فین رسانی که به وی آسیب نرسد.

نامه‌ای به حضرت برادرم امام جعفر صادق عرضه کن و تمام وقایع و شرح غربت و مظلومی مرا بده و ذکر کن که مردم با من چه‌ها کردند و نگذاشتند، یک دفعه دیگر به خدمتت برسم.

سلام مرا به دوستان فین و چهل حصاران برسان و بگو قبر مرا در همان محلی قرار دهند که به شما نشان داده‌ام و تخلف نورزند.[۱۲]

کرامات[ویرایش]

برخی از کراماتی که دربارهٔ علی بن محمدباقر نقل شده است به شرح ذیل است:

فرد مورد وثوقی که از بیماری مهلک سودا رنج می‌برد نقل می‌کند که مشرف به زیارت آن حضرت شده و حاجت خواستم، شبی حضرت به خوابم آمده و نوید بهبودی به من داد. چند روزی از این ماجرا نگذشت که بهبودی کامل یافتم.

یکی از اهالی کاشان نیز نقل می‌کند، «در حالی که همه دکترها جوابم کردند و بیماری ام را سرطان خون تشخیص داده بودند، به یاد کرامات و الطاف آن حضرت افتاده و راهی اردهال شدم شب را در آنجا ماندم، و حاجت خواستم و این کار چندین بار تکرار شد، تا اینکه شبی حضرت را در خواب دیدم. به من فرمودند: فلانی به نماز اهمیت بیش تر بده، و از ما ناامید مشو. در حالی که بدنم می‌لرزید، از خواب بیدار شدم و پس از چندی که برای آزمایش خون رفتم، هیچ عیب و نقصی در خودم نیافتم.»[۱۳]

سرداب اعجاب انگیز[ویرایش]

در حرم سلطان علی، سردابی وجود دارد که تقریباً ۶ متر طول و ۳ متر عرض و ۵/۳ متر ارتفاع دارد. دربارهٔ این سرداب و تابوت‌های داخل آن، سخنان زیادی گفته‌اند. از جمله نقل شده است که «در سال ۱۳۱۳ شمسی اعتضاد الدوله، حکمران قم به مشهد اردهال (که از توابع قم بود)، آمد و فرمان داد تا روی سرداب را بشکافند. شخصاً داخل سرداب شده و حدود یکصد تابوت را مشاهده کرد که در هر یک جسدی سالم و از هم متلاشی نشده، در حالی که لباس زندگی به تن داشتند و روی گونه‌های بعضی خون خشکیده نمودار بود، قرار داشت، او وی را از یاران سلطان علی می‌شمارد.»[۱۴]

در سال ۱۳۴۱ شمسی آیت الله مرعشی نجفی از این سرداب دیدن کرده است، از وی نقل است که: «در سمت شرقی سراب، متجاوز از یکصد تابوت به اندازه‌های مختلف و رنگهای متفاوت در سه ردیف، روی یکدیگر گذاشته شده است که قسمتی از تخته‌های سرِ چند تابوت شکسته است و درون هر تابوت جسدی در لباس زندگی، صورت باز و موهای ژولیده نمودار است که با مختصر چیزی که به آنها اصابت کند، مانند پودر بر روی هم فرو می‌ریزد و متلاشی می‌شود، در عقب سرداب زیر دارالحفاظ لوحه‌ای از سنگ نصب و روی آن نام سید رکن الدین مسعود و تاریخ ۹۵۴ حجاری شده است».[۱۵]

قالی شویان[ویرایش]

سالهاست که مراسم قالی شویان (در نزدیک‌ترین جمعه به روز ۱۷ مهرماه هر سال) به یاد شهادت سلطان علی بن محمد با شور و غوغای وصف ناپذیر، همراه عزاداری و نوحه خوانی در مشهد اردهال برگزار می‌شود. ممکن است قالب اصلی این مراسم، اندکی تغییر یافته باشد؛ ولی یکی از رسوم سنتی و مذهبی است که سابقه کهنی دارد.

چند روز قبل از جمعه، (به ویژه شبی که فردای آن مراسم برقرار خواهد شد) سیل جمعیت، از پیر و جوان، و زن و مرد، به این محل هجوم می‌آورند. صبح این روز، مردم زیادی از فین، چوب به دست، بر سر چشمه آبی در کنار حرم (یعنی در محل شستن قالی) گرد هم می‌آیند و با شعار «یا حسین»، «یا حسین» به طرف مرقد سلطان علی بن محمدباقر حرکت می‌کنند. آنان در صحن صفا، همراه سایر مردم و با حضور چندین تن از علما و شخصیت‌های مذهبی، مراسم را با تلاوت آیاتی از قرآن آغاز می‌کنند. سپس مردم به نوحه خوانی و عزاداری می‌پردازند و پس از دقایقی چند، اهالی فین، چوب به دست، یکی از قالی‌های داخل حرم را برای شستن از خادمان امامزاده تحویل می‌گیرند. سپس قالی را لوله می‌کنند و بر دوش می‌کشند و با حمایت چوب‌های خود، آن را از صحن صفا خارج و در حالی که عَلَم و کُتَل‌هایی در جلو حمل می‌کنند، حسین، حسین گویان، قالی را به طرف چشمه آبی می‌برند که در ۸۰۰ متری امامزاده (حرم) روان است. بردن این قالی، سَمبُل جریان حرکت دادن جنازه مطهر امامزاده است و پس از دقایقی عزاداری، مراسم پایان می‌پذیرد. همچنین در این مراسم، هزاران تن از مردم، در حالی که بر سر و روی خود می‌زنند با شعارهای گوناگون، چوب به دستان فینی را همراهی می‌کنند.[۱۶]

***

امامزاده مشهد اردهال

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نام        امامزاده مشهد اردهال

کشور   ایران

استان  استان اصفهان

شهرستان        شهرستان کاشان

اطلاعات اثر

نام‌های دیگر    امامزاده سلطان‌علی‌بن محمد باقر

کاربری مذهبی

اطلاعات ثبتی

شمارهٔ ثبت       ۳۹۹

تاریخ ثبت ملی            ۱۱ بهمن ۱۳۳۴

امامزاده مشهد اردهال یا امامزاده سلطان‌علی‌بن محمد باقر در شهرستان کاشان، روستای مشهد اردهال واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۳۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

***

قالی‌شویان (آیین)

اطلاعات آئین

زمان‌برگزاری:  دومین جمعه مهر ماه

مکان برگزاری: مشهد اردهال

گستره جغرافیایی:       کاشان

منشأ تاریخی:  شهادت امامزاده سلطانعلی

اشیاء و نمادها:  قالی و چوبدستی

وجه نمادین:     خونخواهی از قاتلان امزاده سلطانعلی و غسل امامزاده در نهر آب

ثبت ملی:         ثبت در فهرست میراث معنوی • ثبت در یونسکو-

آئین‌های مهم:  سینه‌زنی، افطاری، تشییع جنازه، تعزیه خوانی، سایر آئین‌ها

آیین سنتی و مذهبی قالی‌شویان، مراسمی است که همه ساله در دومین جمعه پاییز مصادف با شهادت امامزاده سلطان‌علی بن محمد باقر در مشهد اردهال برگزار می‌شود. در این مراسم که به «جمعه قالی» نیز شهرت یافته، اهالی فین کاشان در یک مراسم نمادین، با چوب‌دستی‌هایی، قالیچه‌ای را در نهر آبی که در نزدیکی آنجاست شست و شو می‌دهند. هر سال بسیاری از مردم ایران برای حضور در مراسم قالی شویان و دیدن این آیین تاریخی به مشهد اردهال سفر می‌کنند. این مراسم در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شده‌است. این مراسم در دسامبر ۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسید.

تاریخچه مراسم

بنابر نقل‌ها، امامزاده سلطان‌علی از فرزندان امام باقر به درخواست اهالی کاشان قدیم به ایران آمد و پس از مدتی توسط حاکمان وقت به شهادت رسید. گفته شده سلطان‌علی را هنگام دعا و نماز، در محلی که اکنون به قتلگاه معروف است به شهادت رساندند. دو روز پس از شهادت خبر به فینی‌ها رسید و آن‌ها با بیل، چوب و چماق خود را به اردهال رساندند و در روز سوم شهادت، پیکر امام‌زاده را در یک تخته قالی نهاده، به سر نهر آبی که اکنون به نهر شاهزاده حسین معروف است، بردند و غسل دادند و بعد در محل کنونی به خاک سپردند.

در نقل دیگر، جسد پاره پاره امام‌زاده را بدون غسل روی قالی گذاشتند و به بالای تپه بردند و دفن کردند. بعد قالی آغشته به خون امام‌زاده را با آب جوی شستند. می‌گویند وقتی فینی‌ها مشغول غسل و دفن بودند، اهالی خاوه از راه می‌رسند و کمک می‌کنند؛ به همین علت فینی‌ها در دومین جمعه مهرماه به مشهد اردهال می‌آیند و مراسم خاکسپاری او را زنده نگه می‌دارند.[۱]

مکان و زمان مراسم

نوشتار اصلی: مشهد اردهال

مشهد اردهال نام روستایی است در غرب شهر کاشان. این منطقه که به «مشهد قالی» نیز شهرت دارد، محل شهادت امامزاده سلطانعلی از فرزندان امام باقر بوده که هم اکنون بارگاه او در آنجاست. دومین جمعه مهرماه، زمان برگزاری مراسم قالی‌شویان است.

جمعه‌جار

یک هفته پیش از آغاز مراسم، معمولاً در نخستین جمعه از فصل پاییز، مراسم جار در فین برگزار می‌گردد. این روز که در میان فینی‌ها به «جمعه جار» شهرت یافته، روز فراخوانی و تعیین روز قالی‌شویان است و اعلام آن به مردم، بر عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالی‌شویان فین است. این گروه، روز مراسم را معمولاً در دومین جمعه پائیز تعیین می‌کنند.[۲] اما اگر مصادف با روزهای سوگواری یا جشن‌های مذهبی باشد به یک هفته بعد یا قبل موکول می‌گردد.

بازار مشهد اردهال

یکی دیگر از برنامه‌های قالی‌شویان، احداث بازاری به مدت یک هفته تا ده روز است و صاحبان حرفه‌های مختلف، کالاها و اجناس خود را به مردم و زائران عرضه می‌کنند. گفته شده مردم آن منطقه معتقدند خرید لوازم و اسباب خانه در مشهد اردهال در کنار بقعه امامزاده سلطانعلی باعث خیر و برکت می‌شود.[۳]

مراسم اصلی قالی‌شویان

مراسم اصلی که به «جمعه‌قالی» معروف گردیده، دارای ویژگی‌ها و مراسمات خاصی است. اغلب عزاداران، شب جمعه‌قالی به اردهال می‌آیند و در زائرسراها، دامنه‌ها و حوالی صحن‌های بقعه امام‌زاده به سر می‌برند. از اوایل صبح جمعه، هزاران نفر با پوشش پیراهن مشکی، چوب و چماق‌های تراشیده و مخصوص خود را به دست می‌گیرند. چوب به دستان در کنار جوی آبی که در صحن بقعه شاهزاده حسین جاری است، جمع می‌شوند و منتظر می‌مانند تا مراسم آغاز شود. در این میان چند تن از بزرگان، نذورات نقدی مردم را جمع می‌کنند. با شروع مراسم، یا حسین‌گویان و با شور و هیجان با پایین و بالابردن چوب‌های‌شان برای گرفتن قالی به سمت مرقد سلطان‌علی که در فاصله ۸۰۰ متری واقع است، به راه می‌افتند.

این جماعت پس از عبور از گذرگاه دره، از ضلع جنوبی بقعه وارد صحن پاپک می‌شوند و با طی کردن پله‌های پاپک وارد صحن صفا می‌شوند. معمولا قبل از این که قالی را از خادمین امام‌زاده تحویل بگیرند، در صحن صفا و صحن‌های جانبی، مراسم نوحه‌خوانی و سینه‌زنی و سخنرانی برگزار می‌شود.

پس از پایان سخنرانی و سوگواری، یکی از ریش‌سفیدان فینی، کمک‌های نقدی و نذورات جمع‌آوری شده را به عنوان هدیه به متولی یا سرپرست خادمان آستانه می‌دهد و درخواست قالی مخصوص امام‌زاده شهید شده را می‌کند. خادمان، یک تخته قالی لوله شده را با پارچه مشکی می‌پوشانند و به ریش‌سفیدان می‌سپارند. چوب به دستان، با دیدن قالی با شور و هیجان مضاعف و فریاد یا حسین یا حسین به سوی قالی می‌شتابند. قالی را در اختیار می‌گیرند و در حالی که انبوه جمعیت غیر فینی، آن‌ها را احاطه و همراهی می‌کنند، قالی لوله شده را به نشانه جسد امام‌زاده که در فرش پیچیده شده با ذکر یا حسین و هیاهوی زیاد بر دوش نهاده با گام‌های تند و شتایان از صحن صفا خارج می‌شوند. دسته دیگر، چوب و چماق‌های خود را در آسمان تکان می‌دهند، می‌رقصانند و مانند سپاهی خشمگین به دنبال عَلَم به سوی چشمه سرازیر می‌شوند.

گروهی جلوتر، خود را به چشمه می‌رسانند و جمعیت را از لب چشمه کنار زده، فضا را آماده ورود قالی می‌کنند. قالی را به کنار نهر می‌آورند و بر روی زمین می‌گذارند. در این هنگام کسانی که امام‌زاده را یاری نکرده‌اند را لعنت می‌کنند. سپس برای شستن قالی، چوب‌دستی خود را در آب چشمه فرو برده، بیرون می‌آورند، قطرات آب چوب‌ها را به قالی می‌پاشند و گوشه‌ای از قالی را خیس می‌کنند، که این نمادی برای شستن و غسل دادن قالی شهید است. سپس به همان ترتیب قالی را بر دوش گرفته از طریق گذرگاهی که به در شرقی بقعه منتهی می‌شود وارد صحن سردار یا فینی‌ها می‌شوند و چند دور قالی را در حیاط می‌چرخانند و بعد به ایوان بقعه می‌برند.

سپس چند نفر از بزرگان پیش می‌روند تا قالی را بگیرند ولی چوب به دستان که دوست ندارند قالی را تحویل دهند، با تکان دادن چوب‌هایشان آن‌ها را دور می‌کنند؛ تا این‌که با کشمکش‌های زیاد و فریادهای مکرر حسین، حسین و الله اکبر بزرگان فینی قالی را گرفته به بزرگان خاوه تحویل می‌دهند. خاوه‌ای‌ها نیز قالی را با تشریفات خاص تحویل خدام امام‌زاده می‌دهند. بدین ترتیب حدود ظهر، مراسم تمام می‌شود و دسته برای زیارت به مرقد امام‌زاده می‌روند.[۴] [۵]

ثبت جهانی در یونسکو

مراسم قالی‌شویان مشهد اردهال در جریان هفتمین اجلاس کمیته بین الدول میراث فرهنگی با تلاش‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو و به پیشنهاد ایران، برای ثبت جهانی به تصویب این کمیته رسید.[۶]

رده: آئین‌های سوگواری شیعی

منبع : ویکی پدیا