امام جعفر صادق علیه السلام

امام جعفر صادق علیه السلام

نقش   امام ششم شیعیان

نام      جعفر

کنیه   ابوعبدالله

زادروز ۱۷ ربیع‌الاول، ۸۳ق.

زادگاه:          مدینه

مدت امامت   ۳۴ سال (۱۱۴ تا ۱۴۸ق)

شهادت        ۲۵ شوال، ۱۴۸ق.

مدفن  مدینه

محل زندگی  مدینه

لقب(ها)        صادق، صابر، طاهر، فاضل

پدر    امام باقر(ع)

مادر    ام فروة

همسر(ان)     حمیده، فاطمه

فرزند(ان)     اسماعیل، عبدالله، ام فروة، موسی(ع)، اسحاق، محمد، عباس، علی، اسماء و فاطمه

طول عمر      ۶۵ سال

امامان شیعه

امام علی · امام حسن · امام حسین

امام سجاد · امام باقر · امام صادق

امام کاظم · امام رضا · امام جواد

امام هادی · امام حسن عسکری · امام مهدی

جعفر بن محمد بن علی بن حسین معروف به امام صادق(ع) (۸۳-۱۴۸ق)، امام ششم شیعیان. پدرش امام باقر(ع) و مادرش ام فروه است. امام صادق(ع) در ۳۱ سالگی به امامت رسید و دوران امامتش ۳۴ سال طول کشید. ایشان در دورانی به امامت رسید که حکومت اموی ضعیف شده بود و گروه‌های مختلف دست به قیام می‌زدند؛ اما امام صادق(ع) این گروه‌ها را تایید نمی‌کرد چرا که آنان می‌خواستند خود، حکومت را به دست گیرند، نه آنکه خواهان زدودن بدعت و زنده کردن دین خدا باشند. امام صادق(ع) در آن شرایط، نشر فقه آل محمد(ص) و علوم اهل بیت را مقدّم ‌شمرد تا آن اندازه که امروزه بیشتر احادیث شیعه از امام صادق(ع) است و شیعه به نام جعفریه شناخته می‌شود. امام صادق(ع) علاوه بر مباحث فقهی، مناظرات کلامی نیز با پیروان دیگر فرقه‌ها داشت و به دلیل دانش گسترده‌ای که داشت، جلسات درس وی بسیار پر رونق بود و افرادی با گرایش‌های مختلف در درس وی حضور می‌یافتند تا جایی که تعداد شاگردان وی را ۴۰۰۰ نفر ذکر کرده‌اند. آن حضرت در سال ۱۴۸ هجری قمری به وسیله منصور عباسی مسموم و شهید و در قبرستان بقیع دفن شد. شیعیان پس از شهادت ایشان به چهار گروه تقسیم شدند: گروهی معتقد به امامت امام کاظم(ع) شدند و بقیه، هسته اولیه فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه را شکل دادند.

نام، نسب و القاب‌

جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، ششمین امام مذهب شیعه امامی است. پدر او امام محممد باقر(ع) و مادرش فاطمه یا قریبه، مشهور به ام فروة است.[۱] او دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر بود.[۲]

کنیه‌ مشهور امام صادق(ع)، ابوعبدالله (ناظر به دومین فرزندش عبدالله افطح) است؛ اما برخی با ابواسماعیل (ناظر به فرزند ارشدش، اسماعیل) و ابوموسی (ناظر به دیگر فرزندش امام موسی کاظم(ع)) نیز از او نام برده‌اند. مشهورترین لقب وی، «صادق» است،[۳]. در حدیثی آمده است که پیامبر اسلام(ص) این لقب را به آن حضرت داده است تا از جعفر کذاب تمایز یابد.[۴]

بر طبق تحلیلی تاریخی، امام صادق(ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام‌های عصر خود، به‌ویژه قیام عبدالله بن حسن، صادق لقب گرفته است؛ چرا که در آن زمان کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام برضد حکومت تحریک می کرد، کذّاب می‌گفتند. لقب صادق در همان دوران حضور ائمه، در بین اهل سنت نیز رواج داشته است، از جمله مالک بن انس، احمد بن حنبل و جاحظ به این لقب حضرت اشاره کرده‌اند.

تولد و وفات

امام صادق، در ۱۷ ربیع‌الاول سال ۸۳ه‍.ق در مدینه به دنیا آمد و در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ه‍.ق در ۶۵ سالگی همان‌جا درگذشت. او در قبرستان بقیع در کنار پدرش، امام باقر(ع) و جدش، امام سجاد(ع) و امام حسن(ع) دفن شد.[۵] برخی ولادتش را در سال ۸۰ه‍.ق[۶] و وفاتش را در سال ۱۴۶ه‍.ق نوشته‌اند.[۷]

کتاب‌های الفصول المهمة و مصباح کفعمی علت وفات امام صادق را خوراندن زهر گزارش کرده‌اند.[۸] به گزارش مناقب، این کار به دستور ابوجعفر منصور صورت گرفته است[۹] که از وی کینه داشت و از روآوردن مردم به او می‌ترسید.[۱۰]

همسران و فرزندان

فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین و حمیده،از همسران مشهور امام صادق‌اند. وی همسران دیگری هم داشته است.[۱۱] شیخ مفید برای وی ۱۰ فرزند را نام برده است: امام کاظم(ع)، اسماعیل، عبدالله افطح، اسحاق، محمد عباس، علی، اسماء، ام فروة، و فاطمه[۱۲]

دوران امامت

مدت امامت امام صادق(ع)، ۳۴ سال بود.[۱۳] در این مدت پنج خلیفه اموی از جمله هشام بن عبدالملک و دو خلیفه عباسی، سفاح و منصور دوانیقی حکومت کردند.[۱۴]

فعالیت علمی

در دوران امامت امام صادق(ع) به علت ضعف حکومت اموی، فرصت بیشتری برای بیان عقاید وجود داشت و حوزه‌های مختلف، بحث‌های علمی شکل گرفت.[۱۵] امام صادق از این فرصت استفاده کرد و روایات فراوانی در زمینه‌های مختلف فقه، کلام و... بیان کرد.[۱۶]

در میان اهل بیت، بیشترین روایت از امام صادق نقل شده است. چه در مباحث اصول دین و چه در مباحث فروع دین، سخنان امام صادق(ع)، بخش غالب روایات اهل بیت را دربرگرفته است.[۱۷] وی همچنین بیشترین شاگرد را داشته‌ است. افراد بزرگی چون یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.[۱۸] اربلی شمار روایت‌کنندگان از امام صادق را ۴۰۰۰ تن دانسته است.[۱۹]

امام جعفر صادق(ع) برجسته‌ترین شخصیت در شکل‌گیری مذهب فقهی امامیه است. بیشترین احادیث فقهی از او نقل شده است؛ از این رو شیعه امامی را شیعه جعفری نیز می گویند و فقه آن را فقه جعفری می‌خوانند. ابان بن تغلب گفته است: «شیعیان کسانی‌اند که چون مردم در سخن رسول خدا(ص) اختلاف کنند، سخن علی(ع) را می‌گیرند و آنگاه که در سخن علی اختلاف ورزند، سخن جعفر بن محمد(ع) را می‌گیرند.»[۲۰]

امام صادق(ع) با شماری از متکلمان مذاهب و ادیان مختلف بحث و مناظره کرده است. در متون حدیثی شیعه، مناظرات فراوانی از او در برابر کسانی چون ابن ابی العوجاء، عبدالله دیصانی، زندیق مصری و متکلم شامی وجود دارد. برخی از شاگردان او در کلام عبارتند از مؤمن طاق، حمران بن اعین، قیس ماصر و هشام بن حکم.[۲۱]

سیره سیاسی

در دوران امامت امام صادق، قیام‌های فروانی بر ضد حکومت روی داد؛[۲۲] از مهم‌ترین آنها قیام زید بن علی و قیام یحیی بن زید عمو و یحیی پسر عموی وی، بر ضد بنی امیه بود.[۲۳] او در هیچ یک از قیام‌ها شرکت نکرد، برخی از آنها را فتنه دانست و شیعیان را از شرکت در آنها نهی کرد.[۲۴]

امام صادق با وجود آنکه از زید به نیکی یاد می‌کرد،[۲۵] از قیام وی حمایت نکرد و او را از قیام پرهیز داد.[۲۶] ابن اثیر گزارش کرده است که امام صادق برخی را به همراهی با زید تشویق کرده است؛[۲۷] اما منابع متقدم، همچون امالی صدوق به صراحت گفته‌اند که او، از این کار نهی کرده است.[۲۸]

امام صادق در حدیثی در پاسخ به کسی که او را به قیام دعوت می‌کرد، از نبود یاران راستین، به عنوان علت عدم قیام یاد کرده است.[۲۹]

شاگردان و راویان

شیخ طوسی در رجال خود نام حدود ۳۲۰۰ نفر را به عنوان راویان امام صادق آورده است[۳۰] و ابن عقده از علمای زیدیه در کتاب رجال خود که در مورد راویان امام صادق(ع) تألیف کرده، این عدد را به چهار هزار نفر رسانده است.[۳۱] بسیاری از اصول اربعمأه تالیف شاگردان امام صادق است که در مجموعه مقالات همایش امام جعفر صادق نام ۱۰۰ نفر از آنان را از کتب رجالی شیعه استخراج شده است.[۳۲]

اهل سنت

برخی از عالمان اهل سنت که شاگرد امام صادق بوده‌‌اند یا از او روایت کرده‌اند، عبارتند از:

ابوحنیفه

مالک بن انس

سفیان ثوری

یحیی بن سعید انصاری

سفیان بن عیینه

یحیی بن سعید قطان

حسن بصری

واصل بن عطاء[۳۳]

در منابع اهل سنت

امام صادق نزد بزرگان اهل سنت جایگاه بالایی داشته است. ابوحنیفه از پیشوایان فقهی اهل سنت امام صادق را «فقیه‌ترین و داناترین فرد در میان مسلمانان دانسته است.[۳۴] ابن حجر هیتمی نوشته است عالمان بزرگ اهل سنت، چون یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبة بن الحجاج و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.»[۳۵] با این همه، در فقه اهل سنت، با وجود توجه فراوان به فقیهان معاصر امام صادق، به دیدگاه‌های او توجه نشده است.

مطالعه بیشتر

شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴.

منبع: https://goo.gl/DV6moE