یحیی بن زید/شهرستان گنبد کاووس/اوّل مرداد ماه 1398

یحیی بن زید

شهرستان گنبد کاووس

اوّل مرداد ماه 1398

یک کلیپ مشاهده بفرمایید. – اینجا

عکس ها:

1 – قسمت اوّل – اینجا

2 – قسمت دوّم – اینجا

اطلاعات اضافی با قید منبع در پایین.

فایل پی دی اف مفصل - اینجا

یحیی بن زید، نوه امام سجاد(ع) که پس از شهادت پدرش (زید) از کوفه به خراسان گریخت و با فراخواندن مردم خراسان، دست به قیام علیه بنی امیه زد. قیام وی همانند قیام پدرش با شکست مواجه شد و در جوزجان افغانستان به شهادت رسید و همان‌جا دفن شد. با این حال در بعضی از شهرهای ایران مثل گرگان، سبزوار و ورامین مزارهایی به وی منسوب است. از ملاقات وی با متوکل بن هارون به دست می‌آید که وی داعیه امامت نداشته است، هرچند بعضی از بزرگان در این مورد تردید دارند.

نسب، کنیه و لقب

پدر یحیی، زید پسر امام سجاد(ع) است که علیه بنی‌امیه قیام نموده و به شهادت رسید. مادرش نیز ریطه دختر عبدالله بن محمد بن حنفیه است.[۱] ابن صوفی نسابه ریطه را از زنان با فضیلت بنی‌ هاشم دانسته است.[۲]

در مورد سال تولد وی تصریحی در منابع نیامده است؛ ولی با توجه به سال شهادت (۱۲۶ق) و سنش (که ۱۸ سال داشته) تولدش را سال ۱۰۷ق تخمین زده‌اند.[۳]

بیهقی کنیه یحیی را ابوطالب دانسته و از آنجا که در جوزجان افغانستان به شهادت رسیده[۴] به قتیل جوزجان شهرت پیدا کرده‌است.

سیمای یحیی

یحیی موهای بلند، ریش‌های زیبا و قامتی رشید داشت.[۵] در شجاعت، قوت قلب و مبارزه با پهلوانان مانند پدرش زید بود.[۶]

مذهب

در رابطه با مذهب یحیی اختلاف است؛ بعضی وی را امامی مذهب و بعضی نیز وی را زیدی مذهب می‌دانند. مامقانی وی را امامی دانسته[۷] و علامه امینی درباره وی می‌گوید:

«شیعیان درباره یحیی کلمه تندی نگفته‌اند چه رسد به بدگویی، وی معترف به امامت امام صادق(ع) بود، امام در شهادتش گریه گرد و بر او رحمت فرستاد.»[۸]

اما آیه الله خویی وی را تابع امام صادق(ع) ندانسته و در کار خود مستقل می‌داند.[۹]

در حدیثی که وی از پدرش زید نقل می‌کند، زید به ائمه دوازده‌گانه اعتراف می‌کند و می‌گوید چهار نفر از آنها از گذشتگان و هشت نفر آنان از آیندگانند.[۱۰]

ملاقات با متوکل بن هارون

پس از شهادت زید بن علی هنگامی که یحیی عازم خراسان بود با شخصی به نام متوکل بن هارون برخورد می‌کند. از آنجا که متوکل از سفر حج برمی‌گشته یحیی از اوضاع مدینه و عموزادگان خود از وی جویا می‌شود. همچنین نظر امام صادق علیه‌السلام در مورد خود و پدرش را از متوکل می‌پرسد، در پایان نسخه‌ای از صحیفه سجادیه که در اختیار داشته به متوکل می‌دهد تا به مدینه برساند.[۱۱]

گفتگوی یحیی با متوکل از آنجا اهمیت دارد که هم قائلان به امامی بودن یحیی[۱۲] و هم مخالفان[۱۳] به این گفتگو استناد می‌کنند.

قیام

نوشتار اصلی: قیام یحیی بن زید

یحیی پس از شهادت زید با ۱۰ نفر از یاران پدرش ابتدا به زیارت مرقد امام حسین(ع) شتافت.[۱۴] سپس به محلی به نام «جُبّانه سُبَیع» در نزدیکی کوفه رفت و دیگر یاران زید از گرد وی پراکنده شدند. سپس به بین النهرین و از آنجا به مدائن رفت، و در پی آن عازم بلخ شد در آنجا دستگیر و به زنجیر کشیده شد.

مردم بلخ و شهرهای دیگر خراسان پس از آزادی یحیی، آن زنجیرها را به قیمت گزافی خریدند و از حلقه‌حلقه آن انگشتر درست نمودند.[۱۵]

شهادت

یحیی پس از طی کردن چند شهر بالاخره به جوزجان رفته و پس از جنگ سختی او و یارانش به شهادت رسیدند. تاریخ شهادت وی را جمعه ماه شعبان ذکر کرده‌اند.[۱۶] بدنش را در سال ۱۲۵ هجری قمری در دروازه جوزجان به‌دار آویخته[۱۷] و سرش را به نزد ولید بن عبدالملک فرستادند، وی نیز سر یحیی را نزد ریطه مادر یحیی فرستاد.[۱۸]

محل دفن

جسد یحیی سال‌ها بر بالای دار ماند تا ابومسلم خراسانی وی را به پایین آورده، بر وی نماز خوانده و دفن کرد و مردم را به سوگواری بر وی توصیه نمود،[۱۹] یحیی در همان جوزجان مدفون شد. مردم هفت روز برای وی نوحه‌سرایی کرده و در آن سال بیشتر فرزندان پسر را یحیی نام نهادند.[۲۰]

بقعه‌های منسوب

میامی مشهد: این بقعه متبرکه در جاده مشهد- سرخس به فاصله ۵۵ کیلومتری از شهر مشهد بر فراز بلندی قرار گرفته و یک کیلومتر با روستای میامی فاصله دارد. اما از کتیبه موجود در بقعه به دست می‌آید که این متعلق به یحیی بن حسین (ذوالدمعه) بن زید یعنی برادرزاده یحیی بن زید است.[۲۱]

گرگان: به دلیل تشابه بین جوزجان و جرجان این بقعه منسوب به یحیی بن زید شده‌است.[۲۲]

کلیدر نیشابور: این بقعه به یحیی بن محمد از نوادگان امام سجاد(ع) تعلق دارد که اخیر به یحیی بن زید منسوب شده‌است.[۲۳]

سبزوار: از آنجا که زمانی یحیی بن زید در سبزوار مخفی بوده این بنا به وی منسوب شده‌است.[۲۴]

ورامین: ابن بقعه نیز به یحیی بن زید منسوب است، شاید علت آن مسافرت یحیی به ری باشد.[۲۵]

بقعه‌های دیگری نیز در سمنان، همدان و... به یحیی بن زید منسوب است که صحت نداشته و تشابه اسمی باعث این اشتباه شده‌است.

آثار قیام

پس از قتل یحیی بن زید، دوستداران اهل بیت(ع) در خراسان به تحرک در آمدند و روزبه‌روز این حرکت سریع‌تر شد و آنان ستم‌های بنی‌امیه و ظلم‌هایی که بر اهل بیت پیامبر(ص) شده بود را برای مردم نقل می‌کردند.[۲۶]ابومسلم بر همین موج سوار شده و بنی امیه را ریشه‌کن نمود.[۲۷] مردم ری نیز از شهادت یحیی متاثر شده و از نهری به نام سورین استفاده نمی‌کردند؛ چراکه معتقد بودند شمشیری که با آن یحیی به شهادت رسیده در این نهر شسته شده است.[۲۸]

همسر و فرزندان

یحیی با دخترعموی خود یعنی محبه بنت عمرو بن علی بن الحسین(ع) ازدواج کرد.[۲۹] اکثر مورخان و علمای انساب فرزندی برای یحیی ذکر نکرده؛ بلکه گفته‌اند وی در جوانی از دنیا رفته؛ ولی حمدالله مستوفی شخصی به نام عبدالله بن یحیی را از فرزندان وی دانسته که به طالب الحق مشهور بوده‌است.[۳۰] ابن جیبر نیز از دختری به نام زینب بنت یحیی بن زید بن امام سجاد(ع) یاد کرده است.[۳۱] بعضی مرقد زینب بنت یحیی را در مصر دانسته‌اند.[۳۲]

منبع :

yon.ir/L6gQg