پنج آموزه مهمّ در پرتو «عید قربان»

پنج آموزه مهمّ در پرتو «عید قربان»

بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. دوستان عزیز و گرامی سلام؛ فرا رسیدن عید سعید «قربان»، بر همه شما خوبان مبارک باد؛ از فرصت طلائی پیش آمده بهره می جویم، و به بیان پنج آموزه مهمّ  پپرامون این عید بزرگ مسلمین می پردازم:

آموزه اوّل: نام دیگر «عید قربان»

در کتاب های حدیثی معتبری همانند «فلاح السّائل» سیّد ابن طاوس، «مجموعه ورّام» و غیره، از عید قربان با تعبیر «عید الأضحی» یاد شده است؛ واژه «أضحی» جمع «ضُحی» به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است؛ و در زبان عربی، هنگامی که خورشید بالا می آید (قبل از ظهر) را «ضحی» گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است: «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها» (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می کنند و قربانی را «أضحیه» یا «ضحیه» گویند؛ بدین سبب روز دهم ذی الحجه که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام می شود را نیز «عید اضحی» می گویند؛ 

آموزه دوّم: عید قربان، نمادی از عید پیروزی وظیفه بر غریزه

هرگاه انسان بر سر دو راهی «غریزه» و «وظیفه» قرار گرفت و «غریزه» را انتخاب کرد، به سوی حیوانات گرویده بلکه از حیوانات هم پست تر شده است، چون از عقل و فکر و رهنمودهای انبیا استفاده ننموده است؛ خداوند در حقّ آنان می فرماید: «أُوْلَـئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ» : « آنان، همچون چهارپایان بلکه گمراه ترند»؛ اما همین که انسان در این دو راهی خطرناک «وظیفه» را انتخاب نمود و در خط ملائکه و پاکان قرار گرفت آن را «عید» می گیرد؛ در واقع روز عید قربان، یاد آور ترجیح «وظیفه» بر «غریزه» در سیره حضرت ابراهیم (علیه السّلام) می باشد؛ زیر غریزه فرزند دوستی به ابراهیم (علیه السّلام) می گفت: اسماعیل (علیه السّلام) را ذبح نکن، اما وظیفه می گفت: او را ذبح نما. حضرت ابراهیم (علیه السّلام) در این دو راهی، رضای خداوند و وظیفه را بر تمایلات شخصی خود و غریزه پیروز کرد، لذا می بایست آن را عید می گرفت؛ و ما که مدّعی رهروی از راه آن بزرگوار هستیم، تنها در صورت ترجیح رضای خدا و وظیفه شرعی بر هوای نفس، می توانیم، روز دهم ذی الحجّه الحرام را «عید» بگیریم؛

آموزه سوّم: به بهانه گرامیداشت عید قربان، نمی بایست به بیت المال مسلمین دست برد زد

علی بن رافع، خزانه دار بیت المال می گوید: یکی از دختران علی (علیه السلام) گردنبند مرواریدی را از من به صورت «عاریه مضمونه» گرفت تا در ایام عید قربان استفاده کند و پس از سه روز آن را برگرداند. علی (علیه السلام) آن گردنبند را که دخترش به گردن آویخته بود، شناخت (با نگاه تندی که به او کرد) به من فرمود: به مسلمانان خیانت می کنی؟ ماجرا را به حضرت علی (علیه السلام ) بازگو کردم و گفتم: این را خودم ضمانت کردم (که اگر تلف شود، عوضش را از اموال خودم بپردازم) . حضرت فرمود: همین امروز آن را پس بگیر و به جای خود بازگردان و از این پس سعی کن که دیگر این گونه کارها از تو تکرار نشود، که سخت مورد مؤاخذه و عقوبت من قرار خواهی گرفت. سپس فرمود: اگر دخترم این گردنبند را به غیر از «عاریه مضمونه» گرفته بود، هرآینه اولین زن هاشمی بود که دستش به خاطر سرقت از بیت المال بریده می شد. هنگامی که دختر علی (علیه السلام) گفتار پدر را شنید، سخن ناخوشایندی گفت. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: ای دختر علی، هوای نفس، تو را از حق دور نگرداند؛ آیا به نظر تو تمام زنان مهاجرین در چنین روزی همانند آن چه که تو به گردن آویختی، زینت می کنند؟ !!! (ابن شهرآشوب ساروی، مناقب آل ابی طالب، ج 2، ص 108)؛

آموزه چهارم: دو حکمت مهمّ قربانی کردن

در متون فقهی شاهد ذکر این نکته هستیم که هر سال در روز عید قربان، قربانی کردن بر مومنان مستحب است؛ قطعا در شرع مقدس، برای صدور چنین امری، حکمت بلکه حکمت هائی مطرح است؛ خوشبختانه در کتب حدیثی، حکمت های متعدّدی برای آن ذکر گردیده است؛ از جمله:

·        ابی‌بصیر از امام صادق (علیه السّلام) نقل می‌کند که از آن حضرت پرسیدم: علت قربانی کردن چیست؟ فرمود همانا قربانی گناهان صاحبش را می‌ریزد و باعث آمرزش آن‌ها می‌شود، هنگامی که اولین قطره خونش بر زمین می‌ریزد، همانا خداوند از غیب می‌داند، چه کسی از او می‌ترسد و تقوا را رعایت می‌کند. شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، چاپ بیروت، ج 10، ص 174)؛

·        در حدیث دیگری از امام باقر(علیه السّلام  می خوانیم: «إِنَّ الله عَزَّ وَجَلَّ یُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَإِرَاقَةَ الدِّمَاءِ»، خداوند عزوجل قربانی کردن و طعام دادن را دوست دارد»(همان، ج 16، ص 374)؛ اینست که می بینیم: امام جعفر صادق (علیه السّلام) در پاسخ به این سؤال که با گوشت قربانى (حجّ تمتّع) چه کنند؟ فرمودند: حضرت على بن الحسین و حضرت امام حسن (علیهما السّلام)، یک سوم آن را برای همسایگان مى‌فرستادند، یک سوم را به فقرا مى‌دادند و یک سوم را برای اهل خانه نگاه مى‌داشتند‌»

آموزه پنجم: تنها قربانی، متّقین پذیرفته خواهد شد

نکته بسیار مهمّ اینکه: بهره مندی از ثواب و پاداش قربانی کردن در روز عید قربان، متفرّع بر قبولی و پذیرفته شدن آن است؛ و این قبولی هم تنها از آنِ متّقین است؛ در قرآن مجید، در مورد قربانی پسران آدم (علیه السّلام) چنین آمده است: «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ»(1). وقتی که (هابیل و قابیل) قربانی را تقدیم کردند، از یکی (هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد؛ هابیل در قبال اعتراض و تهدید قابیل چنین پاسخ داد «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ» (مائده، آیه 27) : (من چه گناهی دارم؟ زیرا ) خدا ، تنها از پرهیزگاران می پذیرد!

پروردگارا، حال که به ما توفیق درک این عید بزرگ را عطا فرمودی، پس ما را در عمل به وظیفه مؤفّق گردان، و ما را از آلوده شدن به ترجیح غریزه بر وظیفه دور گردان؛ همواره ما را از سوء استفاده از بیت المال مسلمین و دستبرد زدن به آن بازدار؛ و همه کارکردهای خوبمان را قبول فرما؛ و هیچگاه ما را از هم نوائی با محرومان جامعه و دستگیری از آنان محروم نفرما. آمین یا رب العالمین. (حوزه علمیه قم/ سیّد حسین شفیعی دارابی؛ ساعت 12 شب دو شنبه 22/ 6/ 1395ش = 10ذی الحجه الحرام 1437ق)