پرسمان 50: حکمت استحباب گفتن (الحمد لله رب العالمین) برای مأمومین بعد از قرائت سوره حمد

پرسمان 50: حکمت استحباب گفتن (الحمد لله رب العالمین) برای مأمومین بعد از قرائت سوره حمد 

حوزه علمیّه قم: سیّد حسین شفیعی دارابی

بنام پروردگار علیم و دوستدار طالبان آگاهی. جناب آقای رمضانی سلام علیک؛ ضمن عذر خواهی از تأخیر غیر عمدی در پاسخ به پرسش اخیر جنابعالی، اکنون به پاسخ ازآن می پردازم؛

طرح پرسش: در نوشته خویش اینگونه نگاشتی: «خدمت جناب آقای دکتر شفیعی سلام علیک شب شما بخیر. دررکعت اول ودوم نمازجماعت بعد ازحمدتوسط امام جماعت مامون ذکر الحمدالله رازیرلب زمزمه میکند فلسفه اش چیست؟؛ باتشکر»

پاسخ: در پاسخ از این پرسش، نکاتی را یاد آور می شوم:

نکته اوّل: نظر مشهور در بین فقهاء امامیّه این است که پس از قرائت سوره «حمد» توسّط امام جماعت، تنها برای مأمومین گفتن ذکر «الحمد لله رب العالمین» مستحب می باشد؛ محتوای پاسخ برخی از مراجع عظام به متن استفتاء ذیل، شاهد صدقی بر این مدّعا می باشد:

«آیا گفتن (الحمد لله رب العالمین) بعد از سوره حمد فقط برای مأمومین مستحب است، یا برای امام جماعت نیز مستحب می باشد؟

پاسخ اجمالی:

•  دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی) : «برای مأمومین مستحب است»؛

•  دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): «در فرض سؤال، تنها برای مأمومین مستحب است»؛

•  دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): «آنچه در نماز استحباب آن ثابت است این است که افرادی که پشت سر امام باشند بعد از اینکه امام حمد را قرائت کرد جمله ی (الحمد لله رب العالمین) بگویند و کسی که سوره قل هو الله احد را شخصا در نماز بخواند جمله (کذلک الله) یا (کذلک الله ربی) بگوید».

نکته دوّم: بی هیچ تردیدی، این فتوای مراجع عظام، ریشه در روایات اهلبیت (علیهم السّلام) دارد؛ در نتیجه فلسفه استحباب گفتن ذکر مورد اشاره، عمل نمودن به فرمان آن بزرگواران می باشد؛ البتّه می توان فلسفه دیگری را هم در این راستا بیان نمود؛ و آن عبارت است از مقابله با اقدام بدعتی که غالب اهل سنّت به آن عمل می کنند؛ یعنی گفتن «آمّین» پس از قرائت سوره «حمد»؛ که از اختراعات خلیفه دوّم است؛ برای تکمیل آگاهی در این راستا، به نقل نوشته ذیل (بارگذاری شده در پایگاه اطّلاع رسانی حوزه علمیه قم) مبادرت می ورزم؛ امید است مطالعه آن سودمند واقع شود:

سوال : «چرا ما شیعیان پس از سورۀ حمد " الحمد لله رب العالمین" می گوییم؛ فلسفه اش چیست؟؛ و چرا می گوییم اگر به جای آن " آمین" بگوییم، نماز باطل است؟».

پاسخ: برخی از اختلافات شکلی بین ما با اهل سنّت وجود داشته و دارد. دست بسته نماز خواندن، توسط اهل سنت، نحوۀ وضوگرفتن آنان و تفاوت آن با شیعه و ... از اموری است که می توان  از آن به عنوان برخی از اختلافات شکلی در مسائل فقهی نام برد.

اما چرا شیعه در نماز به جای " آمین" ، "الحمد لله رب العالمین"، می گویند؟؛ پاسخ: نماز جزء عبادات توقیفی است؛ به این معنا که قالب و محتوای آن باید توسط شارع مشخص شود. در نماز به جز ذکر خداوند، نباید کلام دیگری گفته شود، که در غیر این صورت، نماز باطل می شود.

شیعه چون تمام مذهب خود را از دستورات اهل بیت (علیهم السّلام) گرفته است، در این مورد نیز با توجه به دستورات اهل بیت (علیهم السّلام)، عمل می کند. براساس روایاتی که از ایشان به ما رسیده است، گفتن "آمین" بعد از قراءة  " سورۀ حمد"، چون جزء نماز نیست، جایز نمی باشد. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید:« هرگاه در نماز جماعت بودی و امام جماعت حمد را تمام کرد، آمین نگو! بلکه " الحمد لله رب العالمین" بگو» (طوسی، محمد بن الحسن، التهذیب، ج2، ص74).

مراجع محترم تقلید نیز، بر اساس این روایات، چنین فتوا داده اند:

"از مبطلات نماز آن است که بعد از خواندن حمد ، "آمین" بگوید، ولی اگر اشتباهاً یا از روی تقیه بگوید، نمازش باطل نمی‏شود."  (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص: 617. این حکم مورد اتفاق همۀ فقهاء محترم است).

در پایان لازم است عرض کنیم: بر اساس فقه شیعه گفتن "الحمد لله رب العالمین" بعد از سورۀ حمد واجب نیست بلکه مستحب است (همان، ص 559( اما اکثر اهل سنت گفتن "آمین" را لازم  می دانند ) البته بنا بر تصریح برخی از بزرگان و مفسران اهل سنت، آمین جزء نماز نیست. (محمد رشید رضا، المنار، ج1، ص 39)؛ بنابراین اهل سنت، باید برای اثبات مدعای خود، دلیل موجهی از قرآن!  یا سنت بیاورند. (حوزه علمیه قم: سیّد حسین شفیعی دارابی، شب شنبه 4/ 10/ 1395ش = 24 ربیع الاول 1438ق)