پرسمان 77

پرسمان 77: «مرگ حتمی» و «غیرحتمی»؛ و نقش «صدقه» و«دعا» در به تأخیر افتادن «مرگ»

حوزه علمیه قم: سید حسین شفیعی دارابی

بنام پروردگار آفریننده مرگ و حیات. سرکار خانم «فاطمه ...» (دانش آموز دبیرستان نمونه شهرستان بافق یزد)، سلام علیک، شبتون به خیر، امیدوارم نماز و روزه تان مورد قبول درگاه حضرت حقّ قرار گرفته باشد. در نوشته اخیر خود، به طرح دو پرسش سودمند ذیل پرداخته اید:

1- «کسیکه میمیره میگن از بی احتیاطی مرد؛ بعضیها میگن عمرش آنقدر بودحالا ما باید کدوم جوابرا بپذیریم؟»؛

2-  «میشه با دعا کردن برای طولانی شدن عمر و صدقه دادن جلو مرگ را گرفت؟».

اکنون به صورت فشرده به ذکر پاسخ از دو پرسش جنابعالی اکتفا می نمایم:                                                                                                                               

پاسخ پرسش اوّل:

   می توان گفت: هر دو حرف رایج در بین مردم، درست است؛ یعنی هم اینکه گفته می شود «فلانی از بی احتیاطی مرده است» صحیح است؛ و هم اینکه می گویند: «فلانی عمرش آن قدر بوده است»؛ منتهی اوّلی مربوط به «مرگ غیر حتمی» است و دوّمی مربوط به «مرگ حتمی»؛ برای توضیح بیشتر می گویم:

در آموزه‌های قرآنی برای مرگ و انتقال از عالم دنیا به عالم آخرت، دو زمان مطرح شده است: یکی «أجَل مُسَمّی» (= مرگ حتمی) و «أجَل مُعَلّق» (= مرگ غیر حتمی)؛ خداوند در آیاتی از جمله آیات 2 سوره انعام، 3 و 4 سوره نوح و 10 سوره ابراهیم از این دو نوع از «أجَل»  (= مرگ) سخن به میان آورده است.                                                            

«أجَل حتمی» همان «أجل مُسَمّی»در تعبیر قرآن است که تقدیم و تأخیر و تغییر در آن راه ندارد؛ امّا آن أجَلی که تا فرارسیدن «أجَل مُسَمّی» به تاخیر انداخته می‌شود همان «أجَل مُعَلّق» است. این بدان معنا است که «أجَل مُعَلَّق» قابل تغییر است و می‌تواند همان زمان تحقق یابد یا با تاخیر مواجه شود و به زمانی دیگر کشیده شود. از آیات مذکوره و مشابه آنها این معنا به دست می‌آید که «أجَل مُسَمّی» هرگز تاخیربردار و تغییرپذیر نیست. لذا خداوند  در آیات 43 مؤمنون، و61 نحل، می‌فرماید:«وقتی که زمان أجَل مُسَمّی برسد، دیگر تاخیری صورت نمی‌گیرد، همان طوری که هرگز پیش از فرا رسیدن زمان آن هم، انجام نخواهد گ؛

پاسخ پرسش دوّم:

        در آیات و روایات علل و عواملی به عنوان علل تاخیر در «أجَل مُعَلّق» (= مرگ غیر حتمی) بیان شده است که در این نوشته، از برخی از آنها یاد می شود:

1- اجابت دعوت خدا: اجابت دعوت الهی، زمینه طولانی شدن عمر تا اجل مسمی است. پس انسان‌ها می‌توانند با استفاده از این عامل، مرگ خویش را تا زمان اجل مسمی به تاخیر اندازند. (ابراهیم، آیه 10)

2- اطاعت از پیامبران الهی:  یعنی بروز چنین اطاعتی، زمینه استمرار حیات انسان تا اجل مُعین و مُسمّی است که در آیات 1 تا 4 سوره نوح به آن اشاره شده است.

3- تقوای الهی: تقوا، زمینه طولانی شدن عمر انسان تا اجل مشخص و مسماست که خداوند در همین آیات پیش گفته به این عامل نیز توجه داده است.

4-عبادت و بندگی: از آیات پیشین به دست می‌آید که عبادت، زمینه تأخیر مرگ انسان‌ها تا اجل مسمی است. پس انسان‌ها با عبادت خداوند می‌توانند مرگ خویش را تا زمان مرگ حتمی به تاخیر اندازند.

5- صله رحم: از دیگر عوامل بسیار تاثیرگذار در تاخیر مرگ صله رحم است. پیامبر گرامی(صلّی الله علیه و آله) دراین‌باره می‌فرماید: «ان الصدقه و صله الرحم تعمران الدیار و تزیدان فی الاعمار» : «انفاق در راه خدا و صله رحم، خانه‌ها را آباد و عمرها را طولانی می‌کند»(حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج4، ص 354 و 355)

6- صدقه: همان طوری که در روایت پیشین خواندیم که پیامبر (صلّی الله علیه و آله) بیان کرده است : صدقه از دیگر عوامل افزایش عمر و تاخیر مرگ تا اجل مسمّی است. (منبع پیشین)

7- بِرّ و نیکی: امام باقر(علیه السّلام) می‌فرماید: «البِرُّ و صدقه السِّر ینفیان الفقر و یزیدان فی العمر و یدفعان عن سبعین میته سوء» : «نیکوکاری  و انفاق پنهانی فقر را برطرف ساخته، عمر را افزایش می‌دهد و از هفتادگونه مرگ و میر بد جلوگیری می‌کند» (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج6، ص 277)

8- ترک گناه و اجتناب از آن: براساس آیات 1 تا 4 سوره نوح این معنا نیز به دست می‌آید که اجتناب از گناه و ترک آن موجب افزایش عمر و تاخیر آن تا زمان اجل مسماست.

9- ایمان: ایمان نقش تعیین‌کننده در زندگی بشر دارد. از جمله کارکردهای ایمان، تاخیر مرگ تا زمان اجل مسماست. (ابراهیم، آیه10)

10- رهایی از شک: از همین آیه 10 سوره ابراهیم به دست می‌آید که رهایی از شک موجب افزایش عمر تا اجل مُسمّی است و اما کسانی که دچار شک هستند و ایمانی ندارند، اینان با مرگ زودرس مواجه خواهند شد.

11- دعاء: محمّدبن مسلم می‌گوید: امام باقر (علیه السّلام)  فرمود: «...آیامی‌خواهی توراچیزی که سبب بهبودی ازهربیماری وآسیب،حتی مرگ است،آگاه سازم؟»عرض کردم: بله،فرمود: دعا».

نکته شایان ذکر اینکه:موارد فوق تنها گوشه‌ای از علل و عواملی است که موجب افزایش عمر و تاخیر آن تا زمان «أجَل مُسمّی»است. از آنجایی که بسیاری از مردم گرفتار مرگ زودرس می‌شوند و به «أجل مُعَلَّق» می‌میرند، می‌توانند با بهره‌گیری از آموزه‌های وحیانی اسلام، مرگ خویش را تا زمان «أجَل مُسَمّی» به تاخیر اندازند و از زندگی بیشتری بهره‌مند شوند و خود را برای مقامات برتر و زندگی بهتر در آخرت آماده سازند.

( سیدحسین شفیعی دارابی،شب شنبه،ششم ماه پرفضیلت شوّال 1438ق= 10/ 4/ 1396ش).